Có lẽ, một trong những nội dung khiến các NHTM và các chuyên gia pháp luật ngân hàng “kinh hoàng” nhất tại buổi Tọa đàm góp ý của các TCTD vào dự án Bộ luật Dân sự (sửa đổi) do Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam tổ chức là quy định về quyền của bên thế chấp được bán, thay thế, trao đổi, tặng cho, cho thuê, cho mượn đối tượng của quyền thế chấp mà không cần có sự đồng ý của bên nhận thế chấp (Khoản 3 Điều 297).

Được tự bán tài sản vì kinh tế?

Sở dĩ xem đây là điểm mới bởi theo quy định của Bộ luật Dân sự hiện hành, trong trường hợp tài sản thế chấp là hàng hóa luân chuyển thì bên thế chấp được quyền bán mà không cần sự đồng ý của bên nhận thế chấp. Nhưng với các loại tài sản khác muốn bán, muốn thay thế thì phải nhận được sự đồng ý của bên nhận thế chấp.

Thế nhưng, theo ông Hồ Quang Huy, Phó cục trưởng Cục Giao dịch bảo đảm (Bộ Tư pháp), thành viên ban soạn thảo, trong thực tiễn áp dụng pháp luật thời gian qua, rất ít trường hợp bên nhận thế chấp đồng ý cho bên thế chấp bán tài sản. Điều này khiến tài sản thế chấp mang đi đảm bảo bị đóng băng và không khai thác giá trị kinh tế.

Quy định bán tài sản thế chấp như dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi) khiến các TCTD lo không còn đường sống

Cũng theo ông Huy, nếu quy định mới được áp dụng, việc bảo vệ quyền lợi của bên nhận thế chấp sẽ thông qua quyền theo đuổi tài sản đến cùng của bên nhận thế chấp. Với việc bán tài sản phải theo cơ chế đăng ký công khai, minh bạch, tức là người mua tài sản phải cân nhắc về việc có mua hay không khi tài sản này đang dùng để thế chấp.

Cùng với thủ tục giải quyết các vụ án tranh chấp dân sự theo thủ tục rút gọn; được thi hành án ngay đối với giao dịch mà các bên đã thực hiện công khai, minh bạch và có thỏa thuận về việc được quyền áp dụng cưỡng chế thi hành ngay “sẽ giúp cho bên nhận thế chấp thực thi quyền theo đuổi tài sản của mình. Đây là một trong những điểm mới vừa đảm bảo tính kinh tế của tài sản, vừa thúc đẩy giao dịch này xác lập và giao dịch một cách hợp pháp”, ông Huy giải thích thêm.

Ngân hàng… thất kinh

Tuy nhiên, quy định này lại khiến các chuyên gia pháp luật và các ngân hàng thất kinh. “Khi có tranh chấp xảy ra, ngân hàng khởi kiện thì cơ chế nào bắt tòa án phải thụ lý đơn khởi kiện? Thế là không hiểu nỗi khổ của ngân hàng. Hiện nay tòa án đã quá tải, còn các ngân hàng đang “chết chìm” trong giao dịch đảm bảo. Xử lý tài sản đảm bảo đang là vấn đề rất nhức nhối. Đây là lỗi của Bộ luật Dân sự”, Luật sư Hoàng Đàm, Giám đốc Công ty luật hợp danh Hoàng Đàm và Toàn Cầu cho hay.

Ông Vũ Khánh Din, Phó phòng pháp chế NHTMCP Quân Đội lại tỏ ra lo lắng về quyền theo đuổi tài sản của ngân hàng để bảo vệ quyền của bên nhận thế chấp.

Ông Din cho rằng, Ban soạn thảo đã tham khảo rất nhiều hệ thống pháp luật của các quốc gia khác, nhưng nếu nhìn ở góc độ TCTD thường xuyên thực hiện các biện pháp giao dịch đảm bảo thì đây là điều không an toàn cho các TCTD. Mặc dù hiện tại hoạt động của các TCTD trong việc nhận thế chấp đã có các thiết chế khác bảo vệ như cơ chế đăng ký giao dịch đảm bảo, nhưng việc Bộ luật Dân sự đi trước một bước so với các luật khác và chưa có sự thay đổi của các cơ quan tố tụng là điều đáng lo lắng. Nếu áp dụng quy định này trong khi chưa có sự thay đổi của hệ thống tư pháp và các quy định khác của Bộ luật Tố tụng dân sự thì phải có quy định chuyển tiếp phù hợp. Nếu không, sẽ không có gì để bảo vệ hệ thống ngân hàng.

“Tình trạng tẩu tán tài sản là động sản của bên vay rất rõ. Tôi trực tiếp tham gia hàng chục vụ truy tìm tài sản bị khách hàng tẩu tán, cực kỳ mệt mỏi vì tài sản có thể qua cầm đồ hoặc bán cho người khác. Với hệ thống công quyền Việt Nam, đa số sẽ tìm được, nhưng tìm được và giải quyết được lại là vấn đề rất nan giải. Đấy là trái phép, còn nay cho phép thì làm sao có thể bảo vệ TCTD”, ông Din lo lắng và đề nghị Ban soạn thảo cần nghiên cứu cơ chế bảo vệ TCTD rõ ràng hơn. Trong trường hợp phải chuyển nhượng hoặc chuyển giao tài sản mà thu được lợi ích thì phải có quy định chuyển tiền cho TCTD để đảm bảo thu hồi nợ.

“Chúng tôi có chi nhánh Campuchia. Qua nghiên cứu cho thấy luật của họ cũng rất tiến bộ. Họ có 2 thiết chế liên quan đến thế chấp. Một là thế chấp không dịch chuyển, nghĩa là phải có sự đồng ý của TCTD thì mới được chuyển dịch tài sản. Hai là TCTD và khách hàng có thỏa thuận cho phép khách hàng thực hiện. Nay Việt Nam cũng nên nghiên cứu quy định này”, ông Din gợi ý.

Dưới góc độ là nhà nghiên cứu pháp luật, ông Phạm Xuân Hòe, Phó vụ trưởng Vụ Chính sách tiền tệ (NHNN) cho rằng, Bộ luật Dân sự đưa ra quy định bên thế chấp được quyền bán tài sản mà không cần có sự đồng ý của bên nhận thế chấp là sự tiến bộ theo hướng quốc tế, nhưng ở Việt Nam mà làm như vậy thì các TCTD không còn đường sống.

Theo ông, quy định này chỉ thực hiện được ở các nước phát triển có hệ thống pháp luật tiên tiến và đồng bộ, xã hội thật sự dân sự, còn áp dụng ở Việt Nam thời điểm này là chưa phù hợp với thực tế, do vậy cần phải có lộ trình.

“Riêng tôi cảm thấy không đồng ý với quan điểm này. Tôi nhận thức rằng, nếu để cho họ tự tẩu tán tài sản, tự bán tài sản thì chúng ta chờ tòa án và cơ quan pháp luật phán xét để mà thực hiện quyền theo đuổi tài sản thì không biết đến bao giờ. Bây giờ, đường đường chính chính pháp luật không cho phép bán tài sản, mà họ vẫn bán trái pháp luật còn không thu được tài sản về. Nếu Luật lại nói quyền theo đuổi tài sản đến cùng thì theo đuổi kiểu gì? Cực kỳ khó khăn”, ông Hòe cho hay.

Dương Công Chiến – thoibaonganhang.vn