Năm 2018 chứng kiến sự phục hồi thiếu đồng đều lẫn chắc chắn của kinh tế thế giới. Trong khi đó, đây lại là một năm tương đối thuận lợi cho kinh tế Việt Nam.

Nền kinh tế mặc dù tăng chậm dần qua các quí nhưng vẫn đạt mức cao nhất trong một thập kỷ gần đây, khoảng 7%. Triển vọng kinh tế được dự báo vẫn tiếp tục khá tích cực trong thời gian gần trước mắt khi chỉ số PMI những tháng gần đây đạt mức rất cao, dẫn đầu các nước ASEAN.

Đóng góp chính vào tăng trưởng vẫn là xuất khẩu của khu vực FDI, tuy nhiên đây cũng chính là điểm yếu của nền kinh tế khi phụ thuộc quá lớn vào khu vực này. Đặc biệt, thành tích xuất khẩu của khu vực FDI lại chịu sự chi phối bởi một số doanh nghiệp lớn như Samsung khi chỉ riêng xuất khẩu điện thoại và linh kiện điện thoại của Samsung ước chiếm trên 20% tổng kim ngạch xuất khẩu cả năm.

Bên cạnh đó, dệt may, máy móc thiết bị, giày dép, điện tử và linh kiện, và thủy sản vẫn tiếp tục là những điểm sáng của xuất khẩu. Ngành du lịch và các dịch vụ đi kèm cũng là điểm sáng của tăng trưởng trong nhiều năm liên tiếp khi tổng số khách quốc tế tới Việt Nam đã vượt con số 15 triệu trong năm 2018.

Trong năm 2018, Chính phủ và các bộ ngành đã thể hiện quyết tâm cắt giảm các điều kiện kinh doanh không cần thiết nhằm cải thiện môi trường kinh doanh. Hàng ngàn điều kiện đã được gỡ bỏ giúp tiết kiệm thời gian và chi phí không chính thức cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, số điều kiện kinh doanh cần tiếp tục gỡ bỏ còn rất lớn.

Ngoài ra, tình trạng “trên nỗ lực gỡ dưới cố tình gây khó dễ” vẫn còn tồn tại ở nhiều lĩnh vực. Nếu như lao động giá rẻ cộng với các chính sách ưu đãi về đất đai và thuế là chìa khóa để thu hút doanh nghiệp FDI, thì gỡ bỏ các rào cản, cải cách thể chế chính là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy khởi nghiệp và sự lớn mạnh của khối doanh nghiệp trong nước. Bên cạnh đó, tiến trình cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước (DNNN) đang chậm lại cùng với sức ép tăng thuế phí luôn thường trực cũng là những vật cản đối với tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế.

Tốc độ tăng giá cả tiêu dùng trong nước trong năm 2018 đã cao hơn so với những năm gần đây, tuy nhiên vẫn ở dưới mức mục tiêu 4%. Tỷ giá hối đoái chịu những áp lực mất giá nhất định khi lãi suất đồng đô la Mỹ trên thế giới liên tiếp gia tăng.

Phần lớn thời gian trong năm, tỷ giá tiền đồng/đô la Mỹ neo ở mức sát trần của Ngân hàng Nhà nước. Lạm phát cao hơn, áp lực tỷ giá và quy định hạn chế sử dụng vốn ngắn hạn cho vay dài hạn đã khiến lãi suất tiền đồng có xu hướng gia tăng đáng kể vào những tháng cuối năm. Tốc độ tăng trưởng tín dụng trong năm nay ước tính dưới 16%, thấp nhất trong nhiều năm. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng tỷ lệ cung tiền (M2) trên GDP hiện đang rất cao, khoảng 1,7-1,8 lần, cộng với lãi suất điều hành thấp trong khi lạm phát có xu hướng gia tăng khiến cho Việt Nam không có nhiều dư địa cho chính sách tiền tệ.

Biểu đồ về tăng trưởng GDP qua các năm.

Triển vọng tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong dài hạn sẽ tiếp tục phụ thuộc vào FDI, kết quả gỡ bỏ rào cản thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh và cổ phần hóa DNNN. Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp nên đặt nhiệm vụ trọng tâm là thu gọn đầu mối quản lý, xóa bỏ các lực cản để từ đó thúc đẩy tiến trình cổ phần hóa, thay vì sa đà vào việc cố gắng bảo vệ và duy trì khu vực DNNN vốn dĩ không thể hoạt động hiệu quả bằng khu vực tư nhân.

Hoạt động thương mại và đầu tư quốc tế được kỳ vọng sẽ khởi sắc nếu các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới như CPTPP đi vào thực thi và EVFTA chính thức được thông qua. Ngoài ra, cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc đang đặt Việt Nam trước một cơ hội vô cùng lớn trước xu hướng rời bỏ Trung Quốc của chuỗi cung ứng sản xuất. Tuy nhiên, để cơ hội trở thành hiện thực, đòi hỏi rất nhiều nỗ lực cải thiện môi trường thể chế, kinh doanh và chất lượng lao động trong nước.

Tiến trình bình thường hóa chính sách tiền tệ của Mỹ và Liên minh Châu Âu (EU) được dự kiến tiếp tục diễn ra trong thời gian tới, kéo theo sự mất giá của các đồng tiền và giá cả gia tăng ở hầu hết các nước đang phát triển. Cùng với sự trồi sụt thất thường của giá dầu thế giới, điều này không ít thì nhiều sẽ tạo áp lực lên Ngân hàng Nhà nước trong việc kiểm soát lạm phát, ổn định lãi suất và giá trị tiền đồng.

Tuy nhiên, vấn đề lớn nhất của Việt Nam không phải ở rủi ro tiền tệ mà là ở chính sách tài khóa. Trong nhiều năm gần đây, bức tranh ngân sách và nợ công không được cải thiện. Quy mô nợ công lớn và sát ngưỡng cho phép (65% GDP) khiến gánh nặng chi trả nợ lãi ngày càng cao. Nguồn thu ngân sách vẫn chỉ đủ hoặc dư thừa không đáng kể sau khi thực hiện tiêu dùng của nhà nước, không có tiết kiệm (phải vay nợ) để thực hiện đầu tư phát triển.

Tỷ lệ thu ngân sách nhà nước/GDP có giảm đôi chút nhưng lại chủ yếu là nhờ tư nhân hóa nhiều dịch vụ công. Đặc biệt, khối tài sản nhà nước ngày càng giảm thông qua bán vốn DNNN hoặc bán các tài sản nhà nước khác nhưng thâm hụt ngân sách lại không được thu hẹp (vẫn khoảng 4% chưa kể chi trả nợ gốc). Điều này có nghĩa là Việt Nam cũng thiếu “đệm tài khóa” để đối phó với các cú sốc bên ngoài (nếu có) như nhiều quốc gia khác. Môi trường kinh doanh theo đó cũng khó được cải thiện khi doanh nghiệp và người dân luôn phải đối mặt với nỗi lo tăng thuế, phí để bù đắp cho thâm hụt ngân sách của Chính phủ.

Theo Thời báo kinh tế Sài Gòn