Chính phủ có tờ trình gửi Quốc hội về Dự án Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi.

Dự thảo luật đến thời điểm này đã có nhiều sửa đổi, bổ sung theo hướng gia tăng quyền lợi, tăng tính hấp dẫn, khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng để hưởng lương hưu thay vì nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Tờ trình nêu ra hai phương án quy định điều kiện hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Thêm quyền lợi cho người lao động tham gia bảo hiểm xã hội là hướng để mở rộng độ phủ của chính sách.

Kéo giảm dần tình trạng rút bảo hiểm xã hội một lần

Phương án 1 quy định việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần đối với hai nhóm người lao động khác nhau.

Nhóm 1 là những người lao động đã tham gia bảo hiểm xã hội trước khi Luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi lần này có hiệu lực, sau 12 tháng nghỉ việc, có nhu cầu thì được nhận bảo hiểm xã hội một lần.

Về bản chất, quy định này kế thừa Nghị quyết số 93/2015/QH13 của Quốc hội, cho phép người lao động được lựa chọn giữa bảo lưu thời gian tham gia bảo hiểm xã hội để hưởng hưu hoặc nhận bảo hiểm xã hội một lần nếu có nhu cầu.

Nhưng sự khác biệt lần này là, nếu người lao động lựa chọn bảo lưu, không nhận tiền "một cục" thì sẽ được hưởng các quyền lợi bổ sung. Trường hợp người lao động đã lựa chọn rút khỏi hệ thống thì không được nhận các quyền lợi bổ sung nêu trên.

Với nhóm 2, người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ thời điểm luật này có hiệu lực trở đi (dự kiến 1/7/2025) không được nhận bảo hiểm xã hội một lần (trừ các trường hợp: đủ tuổi hưởng lương hưu mà chưa đủ năm đóng để hưởng lương hưu; ra nước ngoài để định cư hoặc bị mắc một trong những bệnh nguy hiểm đến tính mạng theo quy định tại Điều 60 Luật Bảo hiểm xã hội hiện hành).

Đề xuất này hướng tới mục đích hạn chế dần tình trạng hưởng bảo hiểm xã hội một lần của thời gian qua. Theo dữ liệu thống kê thời gian qua thì tới đây, trong những năm đầu áp dụng quy định này, số người rút bảo hiểm một lần không giảm nhiều.

Nhưng càng những năm sau, mức độ kéo giảm càng nhiều và từ năm thứ 5 trở đi, số người rút bảo hiểm một lần sẽ giảm nhanh, có thể giảm quá nửa so với giai đoạn vừa qua. Mục tiêu tiến tới của quy định là tiếp cận thông lệ quốc tế (không cho rút bảo hiểm xã hội một lần).

Từ đó, giúp người lao động được thụ hưởng tối đa các quyền lợi dài hạn khi họ đến tuổi nghỉ hưu, góp phần ổn định cuộc sống khi về già.

Theo phân tích, trong ngắn hạn, phương án này không giúp duy trì, gia tăng đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội so với phương án 2 nhưng trong dài hạn thì phương án này tối ưu hơn.

Đánh giá tác động của chính sách, Chính phủ cho rằng, do quy định này không ảnh hưởng tới những người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội nên cơ bản sẽ ít khả năng gặp phản ứng của người lao động hơn.

Do chỉ áp dụng đối với người lao động bắt đầu tham gia bảo hiểm xã hội từ ngày luật này có hiệu lực nên hơn 17,5 triệu người lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội vẫn có quyền lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Do vậy, số người hưởng bảo hiểm xã hội một lần không giảm nhiều, đặc biệt trong những năm đầu sau khi Luật mới có hiệu lực; đồng thời tạo sự so sánh giữa những người lao động tham gia trước và sau khi luật này có hiệu lực trong việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

Cơ quan soạn thảo dự luật Bảo hiểm xã hội sửa đổi đưa ra các phương án để hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần.

4,5 triệu người rút bảo hiểm, 1,3 triệu người tham gia lại

Phương án 2 quy định: "Sau 12 tháng không thuộc diện tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc, không tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện và có thời gian đóng bảo hiểm xã hội chưa đủ 20 năm mà người lao động có yêu cầu thì được giải quyết một phần nhưng tối đa không quá 50% tổng thời gian đã đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất. Thời gian đóng bảo hiểm xã hội còn lại được bảo lưu để người lao động tiếp tục tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội".

Phương án này hài hòa quyền lợi người lao động và chính sách an sinh xã hội lâu dài. Mặc dù, số lượt người hưởng bảo hiểm xã hội một lần có thể không giảm nhiều so với hiện hành nhưng khi người lao động hưởng bảo hiểm xã hội một lần thì người lao động cũng không hoàn toàn ra khỏi hệ thống do vẫn bảo lưu một phần thời gian đóng còn lại (không ảnh hưởng tới số người tham gia).

Người lao động khi tiếp tục tham gia sẽ được cộng nối thời gian đóng để hưởng chế độ bảo hiểm xã hội với quyền lợi hưởng cao hơn. Bên cạnh đó, người lao động có động lực hơn để tiếp tục tham gia, tích lũy quá trình đóng để đủ điều kiện hưởng lương hưu.

Ngoài ra, người lao động có nhiều cơ hội hơn để đủ điều kiện hưởng lương hưu khi đến tuổi nghỉ hưu.

Đây là phương án vừa đáp ứng được nhu cầu nhận bảo hiểm xã hội một lần của người lao động trong thời điểm hiện tại, song cũng đáp ứng được yêu cầu bảo đảm sự ổn định của hệ thống và quyền lợi của người lao động trong dài hạn.

Sau 7 năm thực hiện Luật Bảo hiểm xã hội năm 2014, trong 4,5 triệu lượt người hưởng bảo hiểm xã hội một lần, có gần 1,3 triệu lượt người lại tiếp tục tham gia bảo hiểm xã hội. Số này chiếm gần 28% tổng số lượt người nhận bảo hiểm một lần giai đoạn 2016-2022.

Dự thảo Luật Bảo hiểm xã hội sửa dự kiến trình Quốc hội thảo luận tại kỳ họp Quốc hội tháng 10/2023, thông qua tại kỳ họp tháng 5/2024 và có hiệu lực từ năm 2025.

Tác giả: Hoa Lê