Có thật sự khuyến khích?

Một nhà đầu tư năng lượng tái tạo đã bày tỏ sự khó hiểu với PV. VietNamNet, ngay sau khi có thông tin Bộ Công Thương chỉ khuyến khích điện mặt trời mái nhà (ĐTMMN) tại nhà dân, công sở.

"Thật sự tôi không hiểu tại sao Bộ Công Thương lại chỉ giới hạn việc lắp ĐMTMN ở nhà dân, công sở. Trong khi đó, ĐMTMN xưởng các khu công nghiệp lại không hề được nhắc đến", ông băn khoăn và nói thêm rằng, trong khi các bộ, ngành khác đều đề nghị Bộ Công Thương mở rộng phạm vi cho phép lắp ĐMTMN thì bất ngờ là cơ quan tham mưu về chính sách năng lượng (Bộ Công Thương) lại không đồng ý.

Điện mặt trời mái nhà chỉ được lắp ở nhà dân, công sở. (Ảnh: Hoàng Hà)

“Lợi ích từ ĐMTMN các khu công nghiệp là rất lớn, cho cả Nhà nước, EVN, doanh nghiệp mua điện và doanh nghiệp đầu tư điện, đặc biệt là khi miền Bắc thiếu điện như hiện nay. Bộ Công Thương - với vai trò và nhiệm vụ đảm bảo nguồn cung điện và dẫn dắt ngành năng lượng phát triển - lại đang “được” các bộ khác “nhắc nhở” về việc cần có chính sách ưu đãi thật sự để có thể khai thác được lợi ích của mô hình này. Bản thân EVN cũng nhiều lần đề xuất với Bộ Công Thương về việc ban hành chính sách đó”, nhà đầu tư trên tiếp tục thắc mắc.

Thực tế, góp ý cho cơ chế khuyến khích ĐMTMN, các bộ đều muốn mở rộng đối tượng lắp đặt như trường học, bệnh viện, công trình tăng gia sản xuất, hộ nông dân có trang trại, nhà kho gắn liền với nhà ở được hưởng chính sách hỗ trợ; trụ sở có hoạt động sản xuất, kinh doanh, thương mại, cảng hàng không, ga đường sắt, bến xe, cảng...

Đáp lại, Bộ Công Thương giải thích ngắn gọn rằng: Đối tượng Bộ Công Thương thực hiện đúng ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà tại Thông báo số 219/TB-VPCP.

Theo đó, đối tượng áp dụng của cơ chế lần này là ĐMTMN lắp đặt tại nhà ở, cơ quan công sở. Việc mở rộng đối tượng như đề nghị của các bộ để áp dụng cơ chế sẽ tiếp tục được nghiên cứu trong các quy định sau này.

Bộ Công Thương cũng từ chối việc cho phép nhà đầu tư hợp tác với người dân, tổ chức sở hữu/sử dụng nhà, tòa nhà công sở để lắp đặt ĐMTMN tự sản, tự tiêu theo thỏa thuận giữa hai bên. Bộ này cho rằng, dự thảo cơ chế nhằm mục tiêu lắp đặt ĐMTMN để tự sử dụng, không nhằm mục tiêu kinh doanh.

Bản thân dự thảo của Bộ Công Thương, dù có hai chữ “khuyến khích” nhưng thực tế cả dự thảo không có một cơ chế thực sự khuyến khích nào. Các cơ chế đều rất chung chung, không đề xuất một cơ chế có tính hấp dẫn hay đột phá nào để thu hút đầu tư vào hệ thống ĐMTMN.

GS Lê Chí Hiệp, Đại học Bách khoa TP.HCM bày tỏ đồng tình với chủ trương "điện mặt trời áp mái phải tự sản tự tiêu" trong quy hoạch điện VIII, nhưng nhấn mạnh: Nếu không quy định cụ thể khái niệm này sẽ dẫn đến việc không thành công.

"Nếu chỉ nghĩ đến làm điện mặt trời ở mái nhà các hộ dân, công sở thì không giải quyết được vấn đề gì. Muốn có kết quả, đóng góp sản lượng lớn vào hệ thống điện quốc gia thì phải suy nghĩ về quy mô của điện mặt trời áp mái tại các khu công nghiệp. Chúng ta cũng phải tổ chức xây dựng hệ thống liên kết thế nào giữa các doanh nghiệp trong một khu công nghiệp”, ông Hiệp chia sẻ.

Cần mở rộng đối tượng lắp điện mặt trời mái nhà

Chưa chắc nhà dân đã lắp

Trao đổi với PV. VietNamNet, TS. Lê Hải Hưng, Viện Vật lý kỹ thuật (Đại học Bách khoa Hà Nội), đánh giá thẳng thắn: Đề xuất của Bộ Công Thương là “không ổn”, thậm chí “không phù hợp Quy hoạch điện VIII”.

“Quy hoạch điện VIII khuyến khích ĐMTMN tự sản tự tiêu. Nếu tự sản tự tiêu được tại sao không cho nhiều đối tượng lắp đặt điện mái nhà. Bộ Công Thương có vẻ đang lúng túng trong việc đề xuất cơ chế cho vấn đề này”, ông Hưng nói.

“Bộ Công Thương nên mở rộng cho mọi đối tượng muốn lắp đặt ĐMTMN”, ông Hưng đề xuất và ví von: “Chúng ta muốn có một buổi hòa nhạc thật hay nhưng lại không chuẩn bị chỗ ngồi cho đông đảo khán giả vào nghe”.

Theo Bộ Công Thương, Quy hoạch điện VIII đã được phê duyệt đặt mục tiêu đến năm 2030 công suất ĐMTMN (không phân biệt loại hình) và điện mặt trời tự sản, tự tiêu tăng thêm khoảng 2.600MW. “Với quy mô này thì không cần ban hành cơ chế khuyến khích để lắp ĐMTMN”, Bộ Công Thương nêu quan điểm.

Theo lý giải của bộ này, chỉ cần khoảng 12,5% nhà dân trên cả nước, mỗi gia đình lắp đặt 1 kW trong năm 2023 là đã hoàn thành mục tiêu tăng thêm về cơ cấu nguồn ĐMTMN cho cả kỳ quy hoạch (năm 2021-2030) được đặt ra trong Quy hoạch điện VIII.

Tuy nhiên, nhận định này vẫn được xem là khá lạc quan. TS. Lê Hải Hưng dẫn chứng: Tại TP.HCM, nơi có cường độ bức xạ mặt trời khoảng 4,5 kWh/m2/ngày, một hộ gia đình bình quân tiêu thụ điện 36kWh/ngày muốn lắp đặt một hệ điện mặt trời áp mái để tạo ra điện năng tương đương với điện năng đã sử dụng.

Tính toán cho thấy, hộ này phải lắp đặt hệ điện mặt trời áp mái công suất 8kWp (8kWp x 4,5 kWh/m2/ngày = 36kWh (36 số điện, vừa đủ điện năng gia đình dùng trong một ngày).

“Sự trớ trêu là ở chỗ, gia đình này hầu như không được sử dụng điện năng 'của nhà mình' tạo ra. Bởi ban sáng nhu cầu sử dụng điện nhiều thì điện mặt trời chưa phát. Ban trưa khi điện mặt trời phát tốt nhất thì không ai ở nhà. Buổi tối về nhà nhu cầu dùng điện rất cao thì hết nắng. Trạm điện mặt trời áp mái của gia đình này vô hình trung đã 'ăn cơm nhà, vác tù và hàng tổng!" - TS. Lê Hải Hưng hoài nghi việc Bộ Công Thương nói có thể tạo ra một làn sóng lắp đặt ĐMTMN ở nhà dân và công sở.

Góp ý cho chính sách ĐMTMN, một nhà đầu tư cho rằng: Bộ Công Thương cần khẩn trương đánh giá khoa học về tiềm năng điện mặt trời áp mái khu công nghiệp, cơ sở hạ tầng điện hiện hữu để tính toán quy mô điện mặt trời áp mái tối đa cho từng khu vực, có chính sách rõ ràng cho việc đấu nối và giá mua điện mặt trời thừa (khi nhà xưởng không hoạt động vào cuối tuần, ngày lễ,... ) vừa có lợi cho EVN và vừa khuyến khích mô hình này phát triển.

"Việc áp dụng cơ chế bù trừ điện năng cũng cần nghiêm túc tính đến. Những nỗ lực làm chính sách của Bộ Công Thương ở thời điểm hiện tại sẽ là yếu tố quyết định để mô hình này được nhân rộng, mang lại lợi ích cho tất cả các bên liên quan, đặc biệt là cải thiện nguồn cung điện quan trọng cho miền Bắc trong vài năm tới", nhà đầu tư này kiến nghị.

Tác giả: Lương Bằng