Sài Khao là nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào người Mông ở xã Mường Lý, huyện Mường Lát (Thanh Hóa). Cuộc sống cùa bà con nơi đây còn nhiều khó khăn và thiếu thốn. Tuy nhiên, với sự cần cù và khéo léo của mình, đồng bào đã biết cách biến những khó khăn ấy thành động lực, thành những sản phẩm đầy sáng tạo và độc đáo. Một trong những thành quả ấy chính là bức tường thành bằng đá khiến nhiều người ngạc nhiên và cảm phục.

Người Mông dùng những viên đá xếp tỉ mỉ thành những bức tường thành vững chãi 

Bức tường bằng đá dài hàng trăm mét, được những người Mông nơi đây dựng lên để bảo vệ ruộng nương, bảo vệ ngôi nhà của họ khỏi gia súc quấy phá. Họ mất nhiều công sức để đập đá từ trong núi, vận chuyển về để xếp thành từng viên khít vào nhau không cần chất kết dính nhưng vẫn đảm bảo tính thẩm mỹ.

Có mặt tại đây, chúng tôi không khỏi bất ngờ khi những bức tường rào đá dài vài trăm mét vô cùng chắc chắn được xếp những viên đá to như những chiếc bát, chiếc ấm... được xếp chồng lên nhau thẳng tắp, rất vuông vắn và được xếp có chiều cao gần 2m, rộng khoảng 50-80cm mà không cần bất kỳ chất kết dính nào.

Bức tường đá dài hàng chục mét, giúp bảo vệ mùa màng khỏi súc vật phá hoại

Đa số các ngôi nhà người Mông đều có hình ảnh bức tường đá bao quanh. Tổ tiên của họ đã nhiều đời sống trên núi đá, cho đến tận bây giờ, trong đời sống của người Mông cũng không thể thiếu vai trò của đá.

Không chỉ có tác dụng bảo vệ những ngôi nhà hay ruộng nương khỏi gia súc, những bức tường đá này cũng có tác dụng trang trí, tạo nên vẻ mộc mạc nhưng kỳ vĩ cho cảnh quan và cho ngôi nhà. Đó cũng là nét văn hoá độc đáo của người Mông.

Đến thăm bức tường rào đá của của anh Vàng A Long, ai nấy đều kinh ngạc và ngưỡng mộ bàn tay khéo léo của anh.

Anh Long cho biết, toàn bộ số đá làm hàng rào này được lấy từ chân núi, viên đá to thì dùng búa, xà beng đập nhỏ rồi dùng xe chở về, sau đó cả nhà lắp ghép lại với nhau. Gia đình anh huy động 6 nhân công làm trong vòng 1 tháng thì hoàn thành công trình. Theo anh Long, nếu làm hàng rào tre, gỗ thì nhanh bị hư hỏng, năm nào cũng mất công làm.

Những bức tường đá có tuổi thọ hàng chục năm trước thiên nhiên 

Gần đó là ngôi nhà của anh Vàng A Tháu. Không chỉ phòng tránh dữ, để bảo vệ sản xuất, chăn nuôi, gia đình anh Vàng A Tháu còn làm hàng rào đá bảo vệ chuồng trại chăn nuôi và cả nương rẫy…

Bức tường thành đá trải dài giữa thung lũng nơi đại ngàn như một bức tranh về công trình kiến trúc đồ sộ. Để bảo vệ nương lúa, gia đình anh Tháu đã xây dựng một hàng rào đá dài gần 3km bao quanh. Cả gia đình anh lên núi chở đá về làm mất gần ba tháng trời mới xong công trình này. Có những công trình có thể mất hàng năm trời mới xong, phụ thuộc vào độ dài và chiều cao của hàng rào.

Những viên đá thô ráp, gồ ghề, tưởng chừng như vô tri, vô giác đã được bàn tay tài hoa của người Mông lựa chọn, sắp xếp lại một cách khéo léo để tạo thành những hàng rào đá liền nhau, cứng cáp, vững chắc vượt qua năm tháng.

Ông Lê Duy Hải, Chủ tịch UBND xã Mường Lý, huyện Mường Lát cho biết, mô hình hàng rào đá của nhiều hộ gia đình người Mông ở Sài Khao giờ đây không chỉ có tác dụng bảo vệ đời sống, sản xuất của bà con, mà nó còn mang vẻ đẹp độc đáo gắn với văn hoá của người Mông.

Lương Diễn