Dữ liệu từ Tổng cục hải quan cho thấy Việt Nam đã xuất khẩu 4,6 tỷ USD gạo vào năm 2023, tăng 35% so với năm trước. Giá trị xuất khẩu sang Indonesia tăng hơn 10 lần, trong khi xuất khẩu sang Singapore tăng khoảng 40% và Ghana tăng khoảng 60%. 

Về khối lượng, Việt Nam là nước sản xuất gạo lớn thứ năm và là nước xuất khẩu lớn thứ ba thế giới. Bất chấp nhiệt độ cao và lượng mưa thấp ở nhiều nơi tại châu Á do El Nino, sản lượng gạo Việt Nam trong năm 2023 vẫn tăng nhẹ so với năm 2022 khoảng 1-2%, lên hơn 43 triệu tấn. Khối lượng gạo xuất khẩu cũng vượt mốc 8 triệu tấn, thay vì dao động khoảng 6 triệu tấn đến 7 triệu tấn như trong những năm gần đây.

Không chỉ Việt Nam, Thái Lan cũng hưởng lợi dưới vai trò nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới. Ước tính Thái Lan đã xuất khẩu hơn 8 triệu tấn gạo vào năm 2023, tăng trên 10% so với năm trước và là mức cao nhất kể từ năm 2018.

Theo Nikkei Asia, nguyên nhân của sự tăng trưởng trong xuất khẩu gạo Việt Nam và Thái Lan đến từ lệnh cấm xuất khẩu gạo trắng của Chính phủ Ấn Độ, ban hành kể từ tháng 7 năm ngoái.

“Động thái này bề ngoài là để đảm bảo nguồn cung và kiểm soát giá cả ở Ấn Độ, nhưng một số người xem đó là biện pháp nhằm thu hút sự ủng hộ của dư luận trong nước trước cuộc tổng tuyển cử vào mùa xuân năm nay”, Nikkei Asia đánh giá. 

Ấn Độ là nước xuất khẩu gạo số 1 thế giới, chiếm khoảng 40% tổng lượng gạo xuất khẩu toàn cầu. Iran, Ả Rập Saudi và Trung Quốc là những khách hàng chính của Ấn Độ, chưa kể một số nước châu Phi cũng phụ thuộc nhiều vào nguồn cung gạo của quốc gia này.

Sau lệnh cấm xuất khẩu của Ấn Độ, giá gạo thế giới đã tăng vọt. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc, giá xuất khẩu gạo trong tháng 8, ngay sau khi lệnh cấm có hiệu lực, đã tăng 15% so với tháng trước lên mức 645 USD/tấn. Tại Việt Nam, Hiệp hội Lương thực ước tính giá thị trường tăng khoảng 40% trong năm 2023.

Một số dự báo cho thấy giá gạo vẫn ở mức cao trong năm 2024 khi Ấn Độ có thể tiếp tục duy trì lệnh hạn chế xuất khẩu gạo cho tới sau bầu cử và ảnh hưởng của El Nino dự kiến kéo dài đến giữa năm.

Hiện, các nước nhập khẩu gạo đang ráo riết tìm kiếm nguồn hàng ổn định. Indonesia đã đạt được cam kết nhập khẩu 2 triệu tấn gạo từ Thái Lan vào năm 2024 khi Tổng thống Joko Widodo gặp Thủ tướng Thái Lan Srettha Thavisin vào tháng 12/2023. Indonesia được Ấn Độ cam kết cung cấp 1 triệu tấn gạo và đã đạt được thỏa thuận nhập khẩu với Campuchia.

Tác giả: Nhung Bùi