Theo báo cáo tài chính kiểm toán, tổng nợ đang chiếm 90% cơ cấu nguồn vốn và phần lớn hình thành từ các khoản vay tài chính dài hạn.

Ba "chủ nợ" lớn nhất của VEC là Ngân hàng Phát triển châu Á với dư nợ cuối kỳ hơn 31.200 tỷ đồng, Ngân hàng Hợp tác quốc tế Nhật Bản với dư nợ 28.960 tỷ đồng và Ngân hàng Thế giới với hơn 5.400 tỷ đồng.

Hầu hết các hợp đồng vay được thực hiện để tài trợ vốn cho các dự án cao tốc như Nội Bài – Lào Cai, Long Thành – Dầu Giây, Đà Nẵng – Quảng Ngãi... với thời hạn thanh toán dao động từ 16 đến 40 năm. 

Vì hợp đồng bằng nguyên tệ USD và yen Nhật nên ngoài lãi vay và phí cam kết, năm ngoái VEC còn ghi nhận lỗ chênh lệch tỷ giá hơn 2.100 tỷ đồng. Khoản lỗ này là nguyên nhân chính khiến lợi nhuận sau thuế giảm 390 lần so với năm trước, đạt chưa đến 3 tỷ đồng trong khi doanh thu thu phí cao tốc và lãi tiền gửi ngân hàng đều tăng. Dù vậy, con số này vẫn cao gấp 6 lần so với kế hoạch được Bộ Giao thông vận tải phê duyệt.

Tuyến cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi có vốn đầu tư 34.000 tỷ đồng được đưa vào khai thác từ tháng 9/2018. (Ảnh: Đắc Thành)

Theo kế hoạch năm ngoái, VEC đặt mục tiêu doanh thu xấp xỉ 3.400 tỷ đồng và lợi nhuận 365 triệu đồng. Nguồn thu khai thác các tuyến cao tốc chiếm hơn 92% trong cơ cấu doanh thu, phần còn lại đến từ lãi góp vốn và tiền gửi đầu tư ngắn hạn. 

Ước tính dự án Nội Bài – Lào Cai đóng góp 1.280 tỷ đồng doanh thu. Tiếp đến là cao tốc TP HCM – Long Thành – Dầu Giây với 981 tỷ đồng, cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình với 646 tỷ đồng và cao tốc Đà Nẵng – Quảng Ngãi với 229 tỷ đồng.

Tổng công ty Đầu tư phát triển đường cao tốc Việt Nam được thành lập năm 2004 với vốn điều lệ ban đầu 1.000 tỷ đồng, bao gồm 50 tỷ vốn ngân sách nhà nước cấp và nguồn thu từ bán quyền thu phí hai trạm Cầu Giẽ và cầu Phù Đổng trong 10 năm. Hoạt động của VEC theo hình thức vừa đầu tư, vừa quản lý, khai thác. Ưu điểm của mô hình này là tiếp cận được các nguồn vốn vay không ưu đãi của các tổ chức tín dụng nước ngoài.

Chính phủ đánh giá mô hình doanh nghiệp như VEC sẽ góp phần làm giảm gánh nặng nợ công, giúp Nhà nước ưu tiên đầu tư các tuyến cao tốc có hiệu quả tài chính không cao, nhưng phục vụ mục tiêu an ninh - quốc phòng, kinh tế - xã hội…

Tuy nhiên, sau hơn chục năm hoạt động, VEC rơi vào tình trạng nợ nần. Do đó, tại Quyết định 2393 ngày 30/12/2015, Thủ tướng Chính phủ đồng ý về chủ trương điều chỉnh vốn điều lệ của VEC từ 1.000 tỷ đồng đến năm 2019 sẽ tăng lên 72.602 tỷ đồng (chuyển nợ thành vốn), giúp VEC có nguồn lực để tiếp tục huy động vốn đầu tư các tuyến đường cao tốc.