Có thể khẳng định, ASEAN là bước hội nhập đầu tiên để Việt Nam đi vào kinh tế thế giới.

Sau 25 năm gia nhập ASEAN, Việt Nam từ một nền kinh tế chậm phát triển, với thu nhập đầu người chưa đến 300 USD năm 1995, đến nay, đã gia nhập nhóm nước đang phát triển với mức thu nhập 3.000 USD/người.

Đặc biệt, Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) được dự kiến ký kết vào ngày 15/11 trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 37 (từ ngày 9-15/11) tại Hà Nội được kỳ vọng là hiệp định thương mại tự do (FTA) có quy mô lớn nhất thế giới và mở ra nhiều cơ hội mới cho các doanh nghiệp ASEAN; trong đó có Việt Nam.

Thị trường tiềm năng

Theo nhận định từ các chuyên gia, ASEAN là thị trường không khó tính như các nước phát triển khác tại Hoa Kỳ, EU hay Đông Bắc Á. Các nước ASEAN có thể nhập khẩu đa dạng các nhóm mặt hàng, phù hợp với sức cạnh tranh của các doanh nghiệp Việt Nam.

Hơn nữa, Việt Nam đã trở thành cửa ngõ kết nối để Liên minh châu Âu (EU) đến với ASEAN thông qua Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam-EU (EVFTA) vừa đi vào thực thi đầu tháng 8 mới đây.

Trong lĩnh vực thương mại, Việt Nam và các nước ASEAN đã thực hiện Hiệp định thương mại hàng hóa ASEAN (ATIGA) năm 2010 và đang thực hiện cắt giảm thuế quan.

So với các hiệp định khác, cam kết cắt giảm trong ATIGA là cao nhất và nhanh nhất. Việt Nam đã hoàn thành lộ trình cắt giảm vào năm 2018, tỷ lệ xóa bỏ thuế quan trong toàn khu vực ASEAN đạt hơn 98,6%.

Với dân số khoảng 650 triệu người, tổng GDP khoảng hơn 3.111 tỷ USD, tăng trưởng bình quân đạt 4,7%/năm, ASEAN được xem là thị trường đặc biệt quan trọng của Việt Nam và là thị trường đầu tiên cho các sản phẩm của Việt Nam thử sức cạnh tranh trước khi bước ra thị trường thế giới.

Trên thực tế, dù có nhiều ưu đãi, lợi thế về địa lý nhưng ASEAN cũng mới chỉ được xem là thị trường “cơ hội,” “tiềm năng,” đại đa số các doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa khai thác tốt để gia tăng lượng hàng xuất khẩu.

Thống kê từ Bộ Công Thương cho thấy, trong quan hệ thương mại với ASEAN, Việt Nam luôn nhập siêu với kim ngạch nhập khẩu chiếm 55% tổng kim ngạch thương mại. Tuy nhiên, tăng trưởng bình quân xuất khẩu luôn cao hơn tăng trưởng bình quân nhập khẩu (khoảng 3-5%), do đó thâm hụt thương mại còn trong tình trạng kiểm soát được và tiến tới cân bằng giữa xuất khẩu và nhập khẩu trong tương lai gần.

Năm 2019, tổng kim ngạch xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam sang ASEAN đạt gần 25 tỷ USD, tăng 1,3% so với năm 2018 và 30% so với năm 2016.

Riêng tháng 10/2020 kim ngạch xuất khẩu sang thị trường ASEAN đạt 18,9 tỷ USD, giảm 11,4% và nhập khẩu từ thị trường ASEAN đạt 24,4 tỷ USD, giảm 8,5% so với cùng kỳ năm 2019.

Các nhóm hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang các thị trường ASEAN là điện thoại và linh kiện; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện; sản phẩm dệt may…Trong khi đó Việt Nam nhập khẩu chủ yếu là máy móc thiết bị; xăng dầu; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện…

Đáng chú ý vài năm gần đây, Thái Lan và Indonesia đã trở thành các thị trường nhập khẩu ôtô lớn nhất của Việt Nam, vượt qua các thị trường truyền thống như Hoa Kỳ, Đức, Nhật Bản và Hàn Quốc.

Không chỉ vậy, khu vực ASEAN còn có nhiều đối tác thương mại “tỷ đô” với Việt Nam như Thái Lan, Malaysia, Singapore, Indonesia.

Đóng gói sữa tại nhà máy Nutifood Bình Dương. (Ảnh: Minh Hưng/TTXVN)

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, thị trường các quốc gia trong khu vực ASEAN là đối tác thương mại công nghiệp quan trọng lớn thứ 4 của Việt Nam xếp sau Trung Quốc, Mỹ và Hàn Quốc. Dù có nhiều ưu đãi, tuy nhiên, các doanh nghiệp vẫn chưa chú trọng khai thác nội khối để thúc đẩy tăng trưởng xuất khẩu.

Kỳ vọng bước tiến mới

Theo ông Lương Hoàng Thái, Vụ trưởng Vụ Thương mại Đa biên (Bộ Công Thương), do một số nước trong ASEAN có mức tương đồng cao về cấu trúc nên Việt Nam cần sẵn sàng đón nhận và tích cực tham gia vào quá trình dịch chuyển vốn trong nội khối ở những nhóm ngành hàng này và chủ động hợp tác với các nước ASEAN xuất khẩu các sản phẩm có lợi thế ra thị trường thế giới.

Vì thế, để đẩy mạnh xuất khẩu sang khu vực này các doanh nghiệp cần lưu ý những chính sách thương mại cũng như đổi mới công nghệ cũng như đầu tư nhiều hơn trong thương mại dịch vụ nhằm góp phần tăng lợi thế cạnh tranh của Việt Nam.

Ông Lương Hoàng Thái cho biết, năm nay hội nghị thượng đỉnh RCEP được tổ chức trong thời gian diễn ra Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 37 và các cuộc họp liên quan từ 12-15/11.

Dự kiến Hiệp định Đối tác Kinh tế Khu vực RCEP được ký kết sẽ là hiệp định thương mại tự do lớn nhất ở châu Á giúp giảm hoặc loại bỏ thuế quan đối với hàng hóa công nghiệp và nông nghiệp, đồng thời đặt ra các quy tắc về truyền dữ liệu.

Hiệp định này được kỳ vọng sẽ thúc đẩy xuất khẩu của các doanh nghiệp ở các nước thành viên, đặc biệt những nước có quan hệ thương mại lớn và là những đối tác thương mại lớn của nhau.

Ông Nguyễn Phúc Nam, Phó Vụ Thị trường châu Á-châu Phi cũng lưu ý doanh nghiệp để tận dụng tốt nhất cơ hội về thuế quan, tăng lượng hàng xuất khẩu vào nội khối, hàng hóa Việt Nam phải đảm bảo các quy tắc xuất xứ và thủ tục chứng nhận xuất xứ.

Chẳng hạn như, một hàng hóa được coi là có xuất xứ ASEAN nếu hàng hóa có xuất xứ thuần túy hoặc được sản xuất toàn bộ trong khu vực ASEAN; hoặc đáp ứng được các yêu cầu cụ thể về quy tắc xuất xứ trong hiệp định tại phụ lục 3-Quy tắc xuất xứ cụ thể mặt hàng.

Ông Nguyễn Phúc Nam khẳng định, đã đến lúc các doanh nghiệp cần cập nhật và nắm chắc các quy định về tiêu chuẩn, chất lượng, đầu tư nâng cấp dây chuyền sản xuất và bảo quản, chú trọng tới bao bì, mẫu mã, quy cách đóng gói.

Hơn nữa, trong quá trình xuất khẩu, cần chủ động tìm hiểu và tự giải quyết những vấn đề phát sinh; kịp thời thông báo tới cơ quan chức năng và các thương vụ Việt Nam tại thị trường để được hỗ trợ, tư vấn.

Mặt khác, doanh nghiệp phải liên tục cập nhật các xu hướng tiêu dùng, tích cực tham gia các hoạt động xúc tiến thương mại, chủ động tìm kiếm hợp tác với các nhà phân phối uy tín bản địa để có thể đưa hàng Việt Nam thâm nhập dễ dàng hơn.

Với vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2020, Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho rằng, Việt Nam có trọng trách dẫn dắt và hợp tác với các nước đối tác để cùng phục hồi, thúc đẩy kinh tế toàn khu vực phát triển, như việc đưa ra các Tuyên bố chung nhằm tăng cường hợp tác và hạn chế tác động của dịch COVID-19 giữa các nước ASEAN và các nước đối tác trong khu vực.

Để tiếp tục hướng tới phát triển và hợp tác khu vực bền vững, công cuộc hội nhập kinh tế ASEAN, theo Bộ trưởng Trần Tuấn Anh Việt Nam sẽ cùng các nước ASEAN thúc đẩy việc điều chỉnh các chương trình hợp tác trong ASEAN một cách phù hợp với tình hình mới, nhất là thông qua việc đánh giá giữa kỳ quá trình thực hiện Kế hoạch Tổng thể xây dựng Cộng đồng Kinh tế ASEAN đến năm 2025.

Theo chương trình nghị sự ASEAN đã được thống nhất, các nhà lãnh đạo châu Á-Thái Bình Dương đại diện cho các quốc gia tham gia đàm phán Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) sẽ tham dự Hội nghị Thượng đỉnh RCEP lần thứ 4 vào ngày 15/11 theo hình thức trực tuyến để thảo luận việc đạt được một hiệp định được chờ đợi từ lâu vào cuối năm nay.

Đây là hiệp định đầu tiên bao gồm cả Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc.

"Đối với Việt Nam, Hiệp định RCEP khi được ký kết và đưa vào thực thi sẽ mở thêm cơ hội cho doanh nghiệp Việt Nam mở rộng thị trường, đẩy mạnh xuất khẩu, tham gia vào các chuỗi giá trị mới trong khu vực và tăng cường thu hút đầu tư nước ngoài. Việc cắt giảm thuế nhập khẩu sẽ mở ra cơ hội mới cho các sản phẩm từ các lĩnh vực nổi bật như viễn thông, công nghệ thông tin, dệt may, giày dép và nông nghiệp,” Bộ trưởng Trần Tuấn Anh nhấn mạnh./.