Di tích Quốc gia đặc biệt Km số 0 tọa lạc giữa thị trấn Lạt, huyện Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An nằm ngay cạnh con đường huyền thoại Hồ Chí Minh. 

Quay lại lịch sử, ngày 19/5/1959, Bộ Chính trị và Quân ủy T.Ư quyết định tổ chức tuyến vận tải quân sự dọc Trường Sơn, mang tên gọi đường Hồ Chí Minh. Nhiệm vụ của con đường là phục vụ việc vận chuyển hàng quân sự chi viện miền Nam và tổ chức đưa, đón cán bộ, bộ đội, chuyển công văn, tài liệu từ Bắc vào Nam và ngược lại.

Tháng 9/1964, dưới chân núi Dong, thị trấn Lạt, huyện Tân Kỳ (Nghệ An), những nhát cuốc đầu tiên được bổ xuống đã đặt cột mốc “Km số 0” cho con đường Trường Sơn huyền thoại. Từ đây, hàng triệu tấn vũ khí, xăng dầu, lương thực... được chuyển vào chi viện cho chiến trường miền Nam.

Đến ngày 27/11/1972, cán bộ chiến sĩ Đoàn 559 khởi công xây dựng tuyến đường cơ giới Đông Trường Sơn, từ Km số 0 nối đến tận Lộc Ninh (Bình Phước) là tuyến mạch máu cung cấp hậu cần, góp phần để quân và dân cả nước làm nên chiến thắng lịch sử, giải phóng hoàn toàn miền nam, thống nhất đất nước.

Từ Km số 0, đường chiến lược Hồ Chí Minh kéo dài từ bắc vào nam với tổng 17.000km, riêng ở đông Trường Sơn là 1.920km với năm hệ thống đường dọc và 21 trục ngang nối liền các chiến trường. Từ ngày thành lập đến khi kết thúc chiến tranh, trên con đường huyền thoại, bộ đội Trường Sơn đã vận chuyển gần 455 triệu tấn vũ khí, lương thực, đạn dược và gần 58 triệu tấn xăng dầu chi viện miền nam… góp phần làm nên chiến thắng lịch sử mùa xuân 1975.

Ngày 27/4/1990, nơi này được công nhận là di tích lịch sử quốc gia.

Ngày 9/12/2013, di tích Km số 0 được Thủ tướng chính phủ Nguyễn Tấn Dũng ký quyết định công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt.

Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Km 0 được Thủ tướng chính phủ ký ngày 9/12/2013

Tiếp đó, ngày 6/5/2019, UBND tỉnh Nghệ An đã có Quyết định số 1489/QĐ - UBND công nhận điểm du lịch “Di tích Quốc gia đặc biệt Km số 0 - Đường Hồ Chí Minh, Tân Kỳ, tỉnh Nghệ An”.

Di tích Km số 0 trở thành một điểm đến của du khách trong và ngoài nước. Đây cũng là một địa chỉ đáp ứng nhu cầu giáo dục truyền thống cho các thế hệ hiểu biết thêm về cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước vĩ đại của dân tộc ta.

Điểm di tích có diện tích trên 1ha gồm các công trình: Hồ điều hòa, cột mốc Km số 0, nhà trưng bày, khuôn viên cây xanh và trưng bày hiện vật ngoài trời. Tuy trước đó, UBND tỉnh Nghệ An giao cho UBND huyện Tân Kỳ có trách nhiệm chủ trì phối hợp với các cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan bảo vệ, giữ gìn và phát triển tài nguyên du lịch... thế nhưng đến nay, toàn bộ điểm di tích xuống cấp nghiêm trọng, trở nên nhếch nhác.

Công trình cột mốc Km số 0 bong tróc, lún sụt, nứt toác nham nhở

Phía bên ngoài nhà trưng bày nứt nẻ, bong tróc loang lổ mất thẩm mỹ 

Bên trong nhà trưng bày xuất hiện những vết bong tróc, nền nhà lún sụt

Những viên gạch khuôn viên cây xanh và trưng bày hiện vật ngoài trời bị bong nhiều nơi, cỏ dại um tùm

Hồ điều hòa cây cỏ mọc um tùm, màu nước đen hôi thối, luôn âm ỉ khói đốt rác

Phía ngoài hàng rào cột điện, pano đổ gãy, cổng chào để ngổn ngang mất mỹ quan.

Hà Thủy