Bùng nổ thanh khoản

Sự ra đời của sản phẩm phái sinh hợp đồng tương lai chỉ số là mảnh ghép quan trọng, bổ sung và góp phần hoàn thiện cho thị trường chứng khoán Việt Nam. Đối với nhà đầu tư tham gia thị trường, đây là công cụ kiếm lời và quản trị rủi ro khi thị trường đi xuống.

Với việc có thể giao dịch vị thế theo cả chiều lên và chiều xuống (long/short), có thể mua bán ngay trong phiên và đòn bẩy tài chính cao, hợp đồng tương lai đã khắc phục được rất nhiều nhược điểm khi giao dịch trên thị trường chứng khoán cơ sở.

Sau một năm triển khai, thanh khoản trung bình giao dịch của hợp đồng tương lai 4 kỳ hạn trong tháng gần nhất đã đạt xấp xỉ 120.000 hợp đồng/ngày. Đây là con số cao ngoài mong đợi, nếu nhìn sang thị trường Thái Lan, sản phẩm hợp đồng tương lai với chỉ số SET50 đã được triển khai từ năm 2006, nhưng đến nay số lượng hợp đồng được giao dịch trung bình cũng chỉ đạt hơn 140.000 hợp đồng/ngày.

Thanh khoản của hợp đồng tương lai chỉ số VN30 bùng nổ từ giữa tháng 4 khi thị trường chứng khoán cơ sở tạo đỉnh, đỉnh điểm lên tới hơn 160.000 hợp đồng/ngày. Rõ ràng, khi thị trường cơ sở không thuận lợi, phái sinh đã cung cấp cho nhà đầu tư thêm sự lựa chọn để kiếm lời.

 

Hút giới đầu cơ

Trên thị trường phái sinh, cụ thể là hợp đồng tương lai, có ba đối tượng tham gia chính. Đó là nhà đầu cơ, nhà quản trị rủi ro và nhà kinh doanh chênh lệch giá. Bản chất của phái sinh là được sử dụng để phòng ngừa rủi ro, tuy nhiên dù đã có sự bùng nổ về khối lượng giao dịch, nhưng thành phần tham gia chủ yếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam vẫn là giới đầu cơ.

Điều này được thể hiện qua việc thị trường thiếu chiều sâu, khối lượng giao dịch các hợp đồng tương lai đa số được đóng vị thế ngay trong phiên. Khối lượng hợp đồng được giữ qua đêm (open interest) trên thị trường phái sinh Việt Nam dù đã tăng mạnh trong thời gian qua, nhưng vẫn rất thấp so với khối lượng giao dịch. Trong khi đó, theo thống kê ở các thị trường khác, lượng hợp đồng mở so với khối lượng giao dịch thường cao hơn rất nhiều.

Phái sinh ảnh hưởng ra sao đến giá chứng khoán cơ sở?

Thời điểm sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 bùng nổ về khối lượng cũng là thời điểm thị trường cơ sở chứng kiến đợt giảm điểm mạnh kể từ đỉnh 1.200 điểm, làm dấy lên nhiều ý kiến lo ngại việc đầu cơ trên thị trường phái sinh sẽ làm tăng tính biến động của thị trường cơ sở.

Việt Nam chưa có nghiên cứu nào cụ thể về thị trường chứng khoán phái sinh, tuy nhiên nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra mối liên hệ tác động qua lại lẫn nhau giữa cơ sở và phái sinh. Các nghiên cứu đã được công bố của Martin T. Bohl and Patrick M. Stephan (2013) trên thị trường hàng hóa, Celso Brunetti (2016) trên các thị trường dầu hỏa, khí đốt; B.M. Ordu-Akkaya (2018) trên thị trường dầu hỏa và vàng… cho thấy, các hoạt động đầu cơ trên thị trường phái sinh không tác động đến sự biến động giá cơ sở.

Ngược lại, động thái của các nhà phòng ngừa rủi ro tác động nhiều hơn và hàm chứa khả năng dự báo tốt hơn cho giá tài sản cơ sở. Do đó, ý kiến cho rằng, cần can thiệp giảm việc đầu cơ của nhà đầu tư cá nhân trên thị trường chứng khoán phái sinh nhằm làm giảm rủi ro và biến động của chứng khoán cơ sở là chưa thuyết phục, trước khi có các nghiên cứu được tiến hành kỹ lưỡng hơn trên thị trường Việt Nam.

Ở các thị trường trên thế giới, đa phần đều có sự phân loại về thành phần tham gia thị trường phái sinh và được công bố định kỳ hàng tuần hoặc hàng tháng. Ví dụ ở Mỹ, Hiệp hội Giao dịch thị trường tương lai (Commodity Futures Trading Commission, viết tắt là CFTC) đưa ra bản báo cáo về giao dịch của các nhà đầu tư (Commitment of Traders Report, COT), bản khai báo số lượng giao dịch của các nhà đầu tư vào thứ Sáu hàng tuần.

Việc phân loại các nhà đầu tư giúp cơ quan quản lý dễ dàng hơn trong việc giám sát thị trường. Các thống kê này cũng sẽ đảm bảo tính minh bạch của thị trường và đảm bảo lợi ích của số đông, giới học thuật cũng sẽ có thêm dữ liệu để thực hiện các nghiên cứu nhằm trả lời cho các câu hỏi về việc có nên hay không việc can thiệp và hạn chế hành động đầu cơ trên thị trường phái sinh.