Theo các nhà ngoại giao phương Tây, Nga muốn coi Iran như “cửa sau” để lách các đòn trừng phạt nếu thỏa thuận hạt nhân giữa Iran với các cường quốc được khôi phục.

Nga đã cử một nhóm quan chức thương mại và tài chính cũng như lãnh đạo các công ty, trong đó có Gazprom, tới Iran hồi tháng 7 sau cuộc gặp giữa Tổng thống Vladimir Putin và lãnh đạo Iran để đặt nền tảng cho quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn giữa 2 nước.

Iran có thể trở thành “cửa sau” giúp Nga bán dầu ra thế giới. Ảnh: BBC

Trong những tuần gần đây, Iran cũng cử 2 phái đoàn quan chức tới Moscow, tập trung vào năng lượng và tài chính. Trong số các quan chức này có Thống đốc Ngân hàng Trung ương Ali Saleh Abadi, Thứ trưởng Bộ Kinh tế Ali Fekri và người đứng đầu Ủy ban kinh tế Quốc hội Iran Mohammad Reza Pour Ebrahimi. Các quan chức Iran đã dành vài ngày để gặp gỡ những người đồng cấp nước chủ nhà và giới lãnh đạo lĩnh vực tư nhân.

Thỏa thuận hạt nhân có thể đem lại Kế hoạch B đúng lúc

Điểm thu hút của Iran là nước này có thể cung cấp một lộ trình dự phòng để bán dầu thô Nga ra thị trường thế giới. Mặt hàng này là nguồn thu tiền mặt quan trọng của Nga nhưng hiện đang bị phươngTây trừng phạt.

Từ tháng 12/2021, xuất khẩu dầu thô của Nga đối mặt với lệnh cấm vận gần như hoàn toàn từ các nước EU. Tuy nhiên, nếu có thể đạt được một thỏa thuận hạt nhân quốc tế với Iran, điều này có thể đem lại cho Nga một Kế hoạch B đúng lúc.

Theo điều mà các thương lái gọi là “thỏa thuận trao đổi”, Iran có thể nhập khẩu dầu thô Nga tới bờ biển Caspian ở phía Bắc, sau đó thay mặt Nga bán khối lượng dầu tương đương trên các tàu chở dầu qua lối Vùng Vịnh. Iran sẽ lọc dầu Nga để phục vụ nhu cầu nội địa, trong khi nhờ vào thỏa thuận hạt nhân, dầu mỏ của Iran xuất khẩu từ phía Nam sẽ được miễn trừ trừng phạt.

Ngoài ra, một khi được giải phóng khỏi các lệnh trừng phạt, Iran có thể sử dụng đội tàu của nước này để vận chuyển dầu Nga tại các cảng bên ngoài Caspian.

Phương án này phụ thuộc vào việc liệu thỏa thuận hạt nhân, theo đó Iran hạn chế các hoạt động hạt nhân để đổi lấy việc dỡ bỏ trừng phạt, có được khôi phục hay không. Nhiều nhà ngoại giao tham gia vào các cuộc đàm phán nói rằng, các bên đang tới rất gần một thỏa thuận, mặc dù cả Mỹ và Iran đều không chấp nhận đề xuất mới nhất của EU. Trong số những người ủng hộ mạnh mẽ nhất đề xuất này có ông Mikhail Ulyanov, Đại sứ của Nga tại các tổ chức quốc tế có trụ sở tại Vienna, bao gồm Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế.

Một trong những dấu hiệu cho thấy Iran có vai trò quan trọng đối với Nga là chuyến thăm của Tổng thống Putin tới Tehran hồi tháng 7 vừa qua. Đây là chuyến thăm đầu tiên của ông Putin tới một quốc gia bên ngoài Liên Xô cũ kể từ khi xung đột Ukraine bùng nổ. Nhân dịp này, Tehran và Moscow đã công bố bản ghi nhớ về các dự án chung trị giá 40 tỷ USD, đặc biệt nhằm phát triển trữ lượng khí đốt ở Vịnh Ba Tư và sản xuất khí đốt tự nhiên hóa lỏng giá trị cao.

Nga gặp khó, Iran có kinh nghiệm

Ông Ali Akbar Velayati, cố vấn chính sách đối ngoại của Lãnh tụ tối cao Ayatollah Ali Khamenei, cho biết, việc hoán đổi dầu nằm trong danh sách ưu tiên.

“Chúng tôi nhận dầu từ Nga và Kazakhstan qua Biển Caspian để tiêu thụ trong nước, sau đó chúng tôi chuyển dầu với khối lượng tương tự cho khách hàng của Nga ở phía Nam”, hãng thông tấn Fars dẫn lời ông Velayati cho biết sau chuyến thăm của Tổng thống Nga tới Iran.

“Iran là một đối tác tốt trong khía cạnh này. Nga gặp khó khăn và Iran có khả năng”, một nhà ngoại giao phương Tây nhận định.

Chiến lược hoán đổi dầu đã đạt được những thành công nhất định trước đây. Thỏa thuận đã phải tạm dừng từ hơn một thập kỷ trước. Khi đó Iran cho rằng họ là bên chịu thiệt trong thỏa thuận này và Nga cung cấp dầu thô không đạt tiêu chuẩn. Lần này, Iran sẽ phải tìm cách tháo gỡ mọi rắc rối liên quan đến việc Nga bán dầu thô với mức chiết khấu cao trên thị trường toàn cầu do các lệnh trừng phạt.

Ngoài những điểm hấp dẫn của hợp tác năng lượng, một số nhà ngoại giao cho rằng Nga cũng đang nhìn rộng ra khắp Trung Á, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ để tìm ra những kẽ hở xung quanh những hạn chế đối với hàng hóa nhập khẩu.

Các lệnh trừng phạt đang bóp nghẹt đáng kể khả năng của Nga trong việc khôi phục các vũ khí, khí tài quân sự đã bị phá hủy ở Ukraine, khi nước này phải chật vật tìm nguồn nhập các linh kiện thay thế. Vì vậy, Moscow cần tìm các tuyến đường cung cấp mới.

Nga biết rõ Iran có lịch sử lâu dài trong việc tìm kiếm các giải pháp thay thế như vậy. Ngay cả khi các lệnh trừng phạt kéo dài nhiều năm, Iran vẫn tìm cách vượt qua khi chuyển hướng sang Trung Quốc và các đối tác châu Á khác. Nga muốn học hỏi kinh nghiệm của Iran.

Đây có thể là một lý do tại sao Mỹ chần chừ bình luận, dường như không muốn chấp nhận đề xuất thỏa hiệp mới nhất của EU. Gần đây, Mỹ cho rằng, Iran chuẩn bị chuyển giao máy bay không người lái vũ trang cho Nga. Nếu Washington đồng ý khôi phục thỏa thuận hạt nhân, điều này có nguy cơ mở cửa cho luồng vũ khí không hạn chế từ Iran sang Nga.

Iran cũng rất cần Nga

Iran và Nga có truyền thống cảnh giác với nhau, hợp tác khi có lợi ích chung, nhưng chỉ ở một mức độ nhất định.

Nga đóng vai trò quyết định trong việc giúp Iran xây dựng nhà máy điện hạt nhân ở phía Nam thành phố Bushehr, nhưng các mối quan hệ gần đây về năng lượng nguyên tử vẫn còn nhiều thử thách. Trả lời phỏng vấn tờ báo Sharga, Đại sứ Nga tại Iran Levan Dzhagaryan đã có bình luận gay gắt, trong đó cáo buộc chính quyền Iran không thanh toán hàng trăm triệu euro các khoản nợ liên quan đến chương trình hạt nhân.

Mặc dù vậy, một lý do khiến Iran trở thành yếu tố thu hút Nga là Tehran cần Moscow. Đầu tháng này, Cơ quan không gian Nga đã phóng vệ tinh do thám của Iran lên quỹ đạo.

Trong các cuộc thảo luận với Iran, giới chức Nga cũng đã bày tỏ sẵn sàng nâng cấp cơ sở hạ tầng đường sắt và đường bộ cho thành phố cảng Astrakhan bên bờ biển Caspian để tạo thuận lợi cho thương mại giữa hai nước. Một công ty Iran nắm giữ cổ phần kiểm soát tại cảng chính của khu vực Nga, Solyanka.

Trong chuyến thăm một hội chợ thương mại công nghiệp ô tô ở Moscow trong tuần này, Thứ trưởng Bộ Công nghiệp Iran, Manouchehr Manteqi, cho biết Tehran đang tìm hiểu hợp tác với Moscow trong lĩnh vực “vận tải đường sắt, đường hàng không và đường biển”.

Mới đây, Nga, Iran và Azerbaijan đã ký một bản ghi nhớ để đơn giản hóa việc vận chuyển quá cảnh, nhằm giảm bớt rào cản thương mại trong khu vực.

Một lĩnh vực hợp tác nữa là tài chính. Trong cuộc gặp giữa Tổng thống Putin với Lãnh tụ tối cao Iran Khamenei vào tháng 7, hai bên đã thảo luận giải pháp nhằm phá vỡ sự thống trị của đồng USD đối với thương mại toàn cầu. Hiện nay, các ngân hàng của Nga và Iran đều bị loại khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT và khiến 2 quốc gia này gặp nhiều khó khăn khi thực hiện các giao dịch xuyên biên giới.

Các nhà ngoại giao phương Tây cho biết, mặc dù việc chấm dứt sự thống trị của đồng USD là một nỗ lực lớn, Iran vẫn rất mong muốn giúp Nga tìm cách đẩy nhanh quá trình “phi dollar hóa”./.

Tác giả: Hoàng Phạm