Đồng Nhân dân tệ mệnh giá 100 tại Bắc Kinh. Ảnh: AFP/TTXVN

Hệ quả từ cuộc xung đột Ukraine và các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga đã khiến một số quốc gia phải cân nhắc những lựa chọn thay thế trong thương mại quốc tế và hệ thống tài chính SWIFT.

Một trong số đó là hoạt động thanh toán không sử dụng đồng USD. Truyền thông Trung Đông tiết lộ, các quan chức Trung Quốc và Saudi Arabia đang đàm phán về việc thanh toán dầu mỏ của quốc gia vùng Vịnh bằng đồng nhân dân tệ (NDT) chứ không phải USD hoặc euro.

Giám đốc điều hành Tập đoàn dầu mỏ quốc doanh Saudi Aramco của Saudi Arabia, ông Amin Nasser, cho biết thông tin về việc Saudi Arabia cân nhắc nhận thanh toán dầu mỏ bằng đồng NDT là “tin đồn” và ông sẽ không bình luận về những đồn đoán này.

Tuy nhiên, giới phân tích đã đặt ra nghi vấn rằng đây có đúng là “tin đồn” hay một phần dầu thô mà Trung Quốc mua của Saudi Arabia có thể thanh toán bằng đồng NDT để đảm bảo rằng Saudi Arabia có thể tiếp tục duy trì hoạt động thương mại béo bở với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, nhất là khi Saudi Arabia đã vượt qua Nga để trở thành nhà cung cấp “vàng đen” hàng đầu của Trung Quốc.

Theo báo cáo truyền thông, Saudi Arabia và Trung Quốc đã thảo luận về vấn đề này trong suốt 6 năm qua và được đẩy nhanh trong năm nay do nhiều yếu tố địa chính trị. Hiện gần 80% giao thương dầu mỏ toàn cầu được thanh toán bằng đồng USD, và kể từ giữa những năm 1970, Saudi Arabia và các nhà sản xuất dầu mỏ khác chỉ sử dụng USD cho giao dịch “vàng đen”.

Trong ngắn hạn, có thể không có nhiều thay đổi đối với các nhà sản xuất dầu mỏ vùng Vịnh, đặc biệt là những nước có quan hệ an ninh chặt chẽ với Mỹ và neo tỷ giá đồng nội tệ của họ theo USD. Dự trữ USD của các nước này sẽ hỗ trợ các đồng nội tệ trong thời điểm căng thẳng và củng cố niềm tin của nhà đầu tư. Trong khi đó, các loại tiền tệ khác như NDT để làm nền tảng cho đồng nội tệ có thể không mang lại mức độ tin cậy như vậy.

Kuwait cũng là nhà sản xuất lớn của Tổ chức các Nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC). Tuy nhiên, không giống như Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất (UAE), đồng nội tệ của nước này được neo tỷ giá theo một nhóm vài loại tiền tệ, trong đó đồng USD có tỷ trọng lớn nhất. Điều này cho phép Kuwait linh hoạt giao dịch bằng các loại tiền tệ khác mà không cần neo cố định theo USD.

Một lập luận chống lại việc định giá dầu mỏ bằng đồng NDT là nó có thể làm giảm sự ổn định nguồn thu từ dầu mỏ do biến động của tỷ giá NDT-USD và ảnh hưởng đến cơ cấu dự trữ của các quốc gia này.

Vì vậy, sẽ cần một sự chuyển đổi đáng kể trong các mô hình giao dịch chủ yếu tập trung vào Trung Quốc nhằm thay đổi cán cân dự trữ và tích lũy dự trữ bằng đồng NDT. Các cuộc đàm phán giữa Trung Quốc và Saudi Arabia là nỗ lực không ngừng của Trung Quốc nhằm làm cho đồng tiền của nước này có thể giao dịch trên thị trường dầu mỏ quốc tế và củng cố mối quan hệ với các nước vùng Vịnh. Sự thay đổi trong lập trường của Saudi Arabia có thể tạo ra hiệu ứng domino đối với các nhà cung cấp dầu lớn khác cho Trung Quốc.

Logo Hiệp hội Viễn thông Tài chính Liên ngân hàng Toàn cầu (SWIFT). Ảnh: REUTERS/TTXVN

* Tác động tới các hợp đồng dầu thô tương lai

Trung Quốc đã âm thầm thiết lập lộ trình thực tế nhằm chấm dứt quyền bá chủ của đồng USD trong thương mại quốc tế. Vào tháng 3/2018, Trung Quốc đã giới thiệu các hợp đồng dầu thô tương lai bằng đồng NDT đầu tiên tại Sở giao dịch chứng khoán Thượng Hải.

Điều này đặt ra câu hỏi về việc liệu động thái này có phải là một biểu tượng hay một sự quyết đoán lâu dài hơn của Trung Quốc nhằm đưa NDT vào các mối quan hệ thương mại toàn cầu, đồng thời tiến tới là một loại tiền tệ dự trữ quốc tế thay thế USD.

Mặc dù vậy, Trung Quốc vẫn còn một chặng đường dài để tự do hóa thị trường tài chính cho các nhà đầu tư nước ngoài nếu so với những gì đồng USD đã đạt được.

Có quan điểm khác cho rằng bước đi của Trung Quốc là một dấu hiệu cho thấy nước này thực sự đang tự do hóa và mở cửa theo yêu cầu của Mỹ và những đối tác thương mại khác. Đáng chú ý, Trung Quốc sở hữu lượng trái phiếu kho bạc Mỹ ước tính lên tới 1.050 tỷ USD tính tới tháng 12/2021. Để so sánh, các đối tác Arập nắm giữ lượng trái phiếu kho bạc Mỹ lớn nhất là Saudi Arabia với 115 tỷ USD vào tháng 12/2021 và UAE với tương ứng 44,8 tỷ USD.

Quyết định của Trung Quốc xoay quanh hai yếu tố chính sách trọng điểm là môi trường chính trị và chủ nghĩa thực dụng về loại hợp đồng dầu đang được giao dịch hiện nay. Về mặt chính trị, các giao dịch hợp đồng tương lai sẽ giành được một số quyền kiểm soát về giá cả từ các tiêu chuẩn quốc tế hàng đầu như dầu WTI giao dịch trên sàn New York và dầu thô Brent, giao dịch trên sàn hàng hóa London. Hiện cả 2 loại dầu này đều giao dịch dựa trên đồng USD.

Mua dầu và thanh toán bằng đồng NDT cũng có thể trở thành một phần trong Sáng kiến "Vành đai và Con đường" của Trung Quốc nhằm phát triển các mối quan hệ xuyên Á-Âu, bao gồm cả Trung Đông và thu hút các khoản đầu tư của Trung Quốc vào khu vực này.

Về mặt thực tiễn, Trung Quốc sẽ được hưởng lợi nếu tồn tại một tiêu chuẩn dầu mỏ phản ánh những loại dầu khác nhau đang được các nhà máy lọc dầu của Trung Quốc tiêu thụ. Trong dài hạn, các nhà sản xuất dầu mỏ muốn thâm nhập hoặc giành thị phần ở Trung Quốc có thể xem xét các giao dịch bằng đồng NDT vì Trung Quốc là một thị trường quan trọng đối với hàng hóa xuất khẩu.

Họ cũng có thể tiếp tục giao dịch bằng đồng USD và euro với những đối tác khác và đa dạng hóa dự trữ ngoại tệ của mình. Mặc dù vậy, vẫn còn một chặng đường dài phía trước để đạt được mục tiêu này. Tuy nhiên, lịch sử đã chỉ ra rằng rất khó để đóng lại hoàn toàn một khi “chiếc hộp Pandora” đã mở ra. Vì vậy, các nhà sản xuất dầu mỏ vùng Vịnh có thể phải bắt đầu đánh giá các lựa chọn thay thế như vậy trong thời gian tới./.