Trong kết luận thanh tra việc chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý, thực hiện quy hoạch điện VII và VII điều chỉnh, Thanh tra Chính phủ đã chỉ ra loạt khuyết điểm, vi phạm của Bộ Công Thương trong tham mưu chính sách và quản lý thực hiện Quy hoạch điện VII và VII điều chỉnh.

Hơn 1.400 tỷ đồng thanh toán sai quy định

Về tham mưu chính sách, kết luận thanh tra chỉ ra, Bộ Công Thương tham mưu cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận quy định tại khoản 3 Điều 5 tại Quyết định 13 năm 2020, trái với nội dung Nghị quyết 115 năm 2018 của Chính phủ.

Trên cơ sở đề nghị của UBND tinh Ninh Thuận, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị quyết số 115/NQ-CP ngày 31/8/2018 về việc thực hiện một số cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận phát triển kinh tế - xã hội, ổn định sản xuất, đời sống nhân dân giai đoạn 2018 – 2023.

Trong đó đồng ý tỉnh Ninh Thuận được hưởng chính sách giá điện theo Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg ngày 11/4/2017 của Thủ tướng Chính phủ đến hết năm 2020 đối với các dụ án điện năng lượng mặt trời và hạ tầng đấu nối công suất thiết kế 2.000 MW đã được Thủ tướng Chính phủ chấp thuận triển khai.

EVN đã phải chi nhiều hơn 1.481 tỷ đồng khi mua điện mặt trời sai giá FIT.

Theo Nghị quyết 115 năm 2018 về việc thực hiện một số cơ chế, chính sách đặc thù hỗ trợ tỉnh Ninh Thuận, Chính phủ đồng ý tỉnh này được hưởng chính sách giá điện ngưỡng 9,35 UScent/kWh theo Quyết định 11 năm 2017 đến hết năm 2020 với tổng công suất điện mặt trời là 2.000 MW. Nhưng Bộ Công Thương đã tham mưu (khoản 3 Điều 5) Quyết định 13 năm 2020, mở rộng đối tượng là các dự án đã có trong quy hoạch và các dự án được phê duyệt bổ sung quy hoạch sau thời điểm ban hành Nghị quyết 115.

Điều đó dẫn đến 14 dự án điện mặt trời được hưởng giá ưu đãi 9,35 UScent/kWh không đúng đối tượng. Điều này trái với nội dung Nghị quyết 115 và kết luận của Thủ tướng tại Thông báo ngày 22/11/2019 của Văn phòng Chính phủ.

“Từ năm 2020 tính đến ngày 30/6/2022, tổng số tiền mà EVN phải thanh toán nhiều hơn khoảng 1.481 tỷ đồng so với việc thanh toán theo đúng đối tượng tại Nghị quyết số 115”, Thanh tra Chính phủ chỉ ra và nêu rõ, trách nhiệm thuộc về Bộ Công Thương với vai trò chủ trì tham mưu.

Tham mưu mở rộng sai đối tượng

Sau khi giá FIT theo Quyết định 11 hết hiệu lực, Bộ Công Thương tham mưu cho Chính phủ ban hành Quyết định 13 năm 2020.

Kết luận cũng chỉ ra, Bộ Công Thương tham mưu điều kiện để các dự án điện mặt trời nối lưới được áp dụng giá FIT 7,09 UScent/kWh tại khoản 1 Điều 5 theo Quyết định 13 không đúng với kết luận của Thường trực Chính phủ.

Cụ thể, Chính phủ chỉ đạo xem xét ban hành biểu giá FIT áp dụng đối với các dự án đã ký hợp đồng mua bán điện và đang triển khai thi công xây dựng đưa vào vận hành trong năm 2020; đối với các dự án còn lại và các dự án mới sẽ không tiếp tục áp dụng biểu giá FIT mà chuyển hẳn sang thực hiện theo hình thức đấu thầu công khai, minh bạch, cạnh tranh...

Tuy nhiên, trong quá trình tham mưu, Bộ Công Thương đã nêu lý do không có cơ sở khi cho rằng “các Quyết định, Thông tư về điện mặt trời đã hết hiệu lực nên chưa có cơ sở để EVN ký hợp đồng mua bán điện với nhà đầu tư”; không tiếp thu triệt để các ý kiến xác đáng của EVN tại văn bản số 6774 ngày 12/12/2019 mà tham mưu bỏ điều kiện được hưởng giá FIT 7,09 Uscent/kWh là “các dự án đã ký hợp đồng mua bán điện” và điều kiện “dự án đã và đang triển khai thi công” đã thay đổi thành “dự án đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư” là mở rộng đối tượng.

Bộ Công Thương đã tham mưu khiến 14 dự án được hưởng giá FIT 7,09 UScent/kWh không đúng đối tượng.

Vi phạm này của Bộ Công Thương cũng dẫn đến việc 14 dự án được hưởng giá FIT 7,09 UScent/kWh không đúng đối tượng. Ngoài Bộ Công Thương chịu trách nhiệm chính, Thanh tra Chính phủ còn chỉ ra trách nhiệm của các bộ liên quan: Tài chính, Tư pháp, KH&ĐT, Tài nguyên và Môi trường, Nông nghiệp, KH&CN, Xây dựng, Uỷ ban Quản lý vốn, Văn phòng Chính phủ và EVN do đã đồng thuận với phương án đề xuất.

Theo kết luận, Bộ Công Thương tham mưu ban hành thời hạn áp dụng giá FIT đối với các dự án điện mặt trời nối lưới 20 năm là “quá dài” so với thời gian thu hồi vốn đầu tư và chưa phù hợp với lộ trình phát triển thị trường bán buôn điện cạnh tranh, không thuyết minh rõ lợi nhuận của dự án trong 20 năm để làm cơ sở so sánh với các dự án nguồn điện khác. Trong khi theo báo cáo của đơn vị Tư vấn, thời gian thu hồi vốn đầu tư chỉ khoảng 8 năm.

Điều này là thực hiện chưa đúng quy định tại Điều 21 Luật Giá. Tương tự, thời hạn áp dụng giá mua điện từ các hệ thống điện mặt trời mái nhà cũng 20 là quá dài, chưa hợp lý.

“Ngoài ra, việc tham mưu giá cố định tính theo đồng USD tương ứng với từng thời điểm vận hành thương mại sẽ tạo ra nhiều mức giá khác nhau, gây khó khăn trong công tác quản lý thực hiện”, Thanh tra Chính phủ chỉ ra.

Mặc dù EVN có văn bản kiến nghị không khuyến khích đầu tư điện mặt trời bằng mọi giá, việc khuyến khích đầu tư các dự án điện mặt trời phải đồng bộ với lưới truyền tải và phân phối và phù hợp với khả năng chi trả của người tiêu dùng cuối cùng, không khuyến khích đầu tư ở các vùng không có tiềm năng và không có phương án giải tỏa công suất. Tuy nhiên, việc này đã không được Bộ Công Thương tiếp thu triệt để.

Cả hai vụ việc nói trên, Thanh tra Chính phủ đã kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu phục vụ việc xem xét, điều tra xử lý theo quy định pháp luật.

Tác giả: Nguyễn Thu Huyền