Săn sản vật của núi rừng Bắc Kạn

Vào những ngày cuối tháng 6, đầu tháng 7 hàng năm, khi những cánh rừng nguyên sinh tỏa ngát hương muôn loài hoa rừng cũng là lúc lũ ong bắt đầu làm mật, tôi cùng nhóm trai bản địa ở huyện Na Rì (Bắc Kạn) lại rậm rịch sửa sang đồ nghề chuẩn bị vào săn mật ong rừng.

Không phải nuôi, không cần vốn liếng, chỉ cần đem theo cưa lốc, rìu, mũ bảo hộ đánh ong, dao, túi nilong… sau vài giờ len lỏi trong rừng có thể kiếm cả chục triệu đồng mỗi mùa săn mật.

Khi những cánh rừng nguyên sinh tỏa ngát hương muôn loài hoa rừng cũng là lúc lũ ong bắt đầu xây tổ làm mật trong những thân cây lớn mục rỗng.

Nơi chúng tôi đặt chân đến là cánh rừng Khau Bao nằm ở xã thôn Nà Khoa, xã Sơn Dương, huyện Na Rì, ở độ cao hơn 550m so với mực nước biển, địa bình dốc,…

Khau Bao vẫn còn giữ được vẻ nguyên sinh đầy hấp dẫn. Nơi đây còn nhiều cây gỗ cổ thụ thuộc loại quý hiếm khó có thể tìm thấy ở bất cứ cánh rừng nào.

Vào sâu trong rừng, chúng tôi còn được nghe tiếng hót của nhiều loài chim chóc, động vật quý hiếm. Ong mật rừng không dữ như những loài ong khác, tuy nhiên tìm được tổ của chúng là cả một quá trình gian khổ. 

Anh thợ săn tên Nống Thuyết chia sẻ: “Để tìm được tổ ong không hề đơn giản, phải leo rừng, lội suối, phục ở những con suối và con khe có nước. Lũ ong thường tìm đến nguồn suối mát để lấy nước. Mình chỉ cần đi theo hướng bay của chúng là tìm ra tổ. Nhưng cũng phải hết sức chú ý, bởi ong mật rừng rất khôn ngoan.

Sau khi lấy nước xong chúng không bay thẳng về tổ, mà bay vòng vèo để đánh lạc hướng thợ săn. Với những con ong tơ còn yếu không bay xa được thì la cà loanh quanh rồi mới bay về tổ.

Do đó, muốn phát hiện tổ ong, thợ săn phải kiên nhẫn chờ đợi. Sau đó sử dụng khứu giác ngửi mùi mật, nhìn theo hướng ong bay là có thể đoán định được tổ ong nằm ở đâu”.

Anh Thuyết còn cho hay: “Săn mật ong tốt nhất vào khoảng tháng 5-7 hàng năm. Lúc này các loại cây đều ra hoa, có thức ăn ong mới về hút mật xây tổ. Còn mùa thu với mùa đông thì trời chuyển lạnh, ong mật ít hoạt động và thường chết nhiều”.

Hành trình theo dấu ong mật khá gian nan. Tìm được tổ đóng ở những cây gỗ càng cứng thì mật càng đẹp và chất lượng.

Với kinh nghiệm nhiều năm săn mật ong rừng, với anh, chỉ cần nhìn vào tổ ong là anh có thể biết được tổ nào nhiều hay ít mật. Tổ đóng ở những cây gỗ càng cứng thì mật càng đẹp và chất lượng.

Một thợ săn lớn tuổi trong đoàn chia sẻ, làm nghề gì cũng phải có sự đam mê và lương tâm. Khi lấy tổ thì không nên tận diệt, tức là đừng bắt hết con ong, chỉ thổi khói cho ong bay rồi cắt lấy ổ.

Ðặc biệt là phải cẩn thận không để tàn lửa rơi vãi trong rừng gây hỏa hoạn. Săn mật ong rừng vừa có thu nhập để cải thiện cuộc sống, vừa không để lãng phí nguồn đặc sản quý hiếm của địa phương. Nhưng khai thác thế nào để vừa có lợi cho mình, vừa bảo vệ được một giống loài hữu ích là điều cần được quan tâm đúng mức.

Việc săn mật ong đối diện với muôn vàn hiểm nguy rình rập giữa rừng sâu như: trượt ngã trên đường theo dấu ong, đau ốm bất ngờ, bị thú rừng tấn công… rồi có khi bị ong đốt khi cưa cây…, nên thợ săn thường đi theo nhóm để tương trợ nhau.

Thợ săn mật tên Hậu nói: “Với những tổ nằm trong các thân cây đổ, mục rỗng thì lấy mật rất đơn giản. Nhưng gặp tổ trên cây lớn, lúc mang cưa khoét lỗ lấy mật rất nguy hiểm. Không cẩn thận có thể bị chúng tấn công rất khó thoát”.

Kiếm tiền triệu mỗi ngày

Sau gần 1 ngày lục lọi, tìm kiếm, chúng tôi cũng kiếm được 5 tổ lớn. Sau khi thu hoạch, mọi người nhẩm tính, mang về lọc ra cũng được chừng 13-15 lít mật nguyên chất.  

Nghề săn mật ong tuy vất vả nhưng với nhóm thợ săn trong vùng, thì đây chính là nguồn thu nhập để lo thêm miếng cơm, manh áo hằng ngày, tăng thêm thu nhập cho gia đình vào mỗi mùa ong làm tổ.

Những ngày "trúng quả", kiếm được nhiều tổ ong mật lớn, thợ săn kiếm được vài triệu đồng/ngày.

Chưa ai đo đếm sản lượng mật ong rừng khai thác được mỗi năm ở các cánh rừng thuộc địa bàn Na Rì, nhưng theo cách tính của người dân địa phương thì ước đến cả nghìn lít/năm. Năm nào trong rừng cho hoa nhiều thì năm ấy ong cho nhiều mật.

“Trung bình mỗi tổ ong cũng lấy được khoảng 5 lít. Vào những ngày trúng quả anh em cũng kiếm được 15 - 20 lít mật đẹp. Mỗi anh em cũng được vài triệu đồng/ngày.

Vì là mật quý, đa phần chúng tôi bán cho khách quen. Có nhiều người tận TP HCM cũng chuyển tiền đặt mua mật trước cả tháng. Giá một lít mật ong rừng thường giao động từ 700.000 – 1.000.000 đồng”, anh Thuyết nói.

Thế nhưng không phải ai cũng có thể kiếm được số tiền ấy dễ dàng. Trước đây rừng còn nhiều cây gỗ lớn, ong mật làm tổ nhiều, nên nghề săn mật ong cũng kiếm ra tiền. Nhưng thời gian gần đây người dân phá rừng bừa bãy, máy móc vào rừng nhiều gây tiếng động nên ong cũng “bỏ xứ” đi nhiều.

Mật ong rừng thật có độ keo sóng sánh màu vàng trong, nếm vào ngọt thanh và có hương vị riêng của núi rừng Bắc Kạn.

Với kinh nghiệm nhiều năm săn mật ong rừng, anh Thuyết nhận định, ngày nay mật ong rừng giả bán tràn lan, nên nhiều khi kiếm được loại tốt cũng khó bán.

Theo anh Thuyết, cách phân biệt mật ong thật và mật ong pha đường cũng khá đơn giản, nhưng không phải ai cũng biết. Mật ong rừng thật có độ keo sóng sánh màu vàng trong, nếm vào ngọt thanh và có hương vị riêng. Mật pha đường thì loãng, ngọt lợ và không thơm mùi rừng.

Để chắc chắn, có thể thử nghiệm bằng nhiều cách: Cho hai giọt mật lên tờ giấy thấm mỏng, nếu mật ong thật sẽ không có chất nước thấm ra chung quanh, còn mật giả thì nước thấm ướt mẹp tờ giấy.

Cách khác, có thể dùng một sợi tóc nhúng vào mật rồi kéo lên, mật thật sẽ có những hạt cườm bám lên sợi tóc, còn mật giả loáng cái đã trôi tuột khỏi sợi tóc”

Anh cũng bật mí cách dùng ong rừng ở Na Rì, vào mỗi buổi sáng, sau khi ăn xong, lấy 1 ly nước ấm cho vào ít mật ong rừng khuấy đều, uống, tinh thần sẽ sảng khoái và năng suất lao động của ngày hôm đó sẽ tăng cao.

Đoàn Tân