Những năm gần đây, nguồn năng lượng tái tạo (NLTT) phát triển cực kỳ ấn tượng, giữ vai trò quan trọng trong đa dạng hóa nguồn điện và đảm bảo an ninh năng lượng. Theo tính toán của Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, riêng điện gió, điện mặt trời từ chỗ chỉ sản xuất được có vài trăm MW/năm thì đến nay sản lượng đã đạt trên 17.000MW.

Tuy nhiên, sự phát triển ồ ạt các nhà máy điện mặt trời đã khiến nguồn cung dư thừa. Quy hoạch điện VII đặt ra mục tiêu công suất nguồn điện mặt trời năm 2020 là 850 MW và năm 2030 là 1.200 MW, nhưng thực tế đến nay công suất lắp đặt về điện mặt trời trên cả nước đã gấp gần 20 quy hoạch.

Nhà máy điện NLTT bị cắt giảm đến 60% công suất

Điều đáng nói là trong khi Việt Nam vẫn đứng trước nguy cơ thiếu điện, nhưng khoảng 1,7 tỷ kWh điện NLTT sẽ bị cắt giảm trong năm 2021, trong đó hơn 500 triệu kWh cắt giảm do thừa nguồn điện mặt trời vào thời điểm buổi trưa và quá tải đường dây 500 kV. Việc giảm phát, cắt giảm luân phiên khiến những doanh nghiệp (DN) đã đầu tư hàng nghìn tỷ đồng (chủ yếu là vốn vay) vào NLTT đứng trước bài toán nan giải về doanh thu và lợi nhuận.

Ông Lê Ngọc Hồ, Phó Giám đốc Ban Đầu tư Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn nêu khó khăn của DN khi đầu tư dự án điện mặt trời.

Nói về tác động của thực trạng dư thừa nguồn điện mặt trời đến hoạt động của DN, ông Lê Ngọc Hồ, Phó Giám đốc Ban Đầu tư Công ty CP Tập đoàn Hoành Sơn chia sẻ, tình trạng cắt giảm công suất của các nhà máy điện mặt trời đang diễn ra thường xuyên, liên tục. “Có nhà máy chưa từng 1 ngày được hoạt động đúng công suất, ngay từ khi bắt đầu vận hành các nhà máy đã bắt buộc phải cắt giảm, một số nhà máy cắt giảm từ 50% - 60%”, ông Hồ cho biết.

Theo phân tích của ông Hồ, thiệt hại do việc không giải tỏa hết công suất của nhà máy điện là vô cùng lớn, bởi nguồn vốn để triển khai dự án của DN chủ yếu đều vay vốn từ ngân hàng, trong khi đó việc bán điện "phập phù" như hiện tại gây khó khăn cho việc vận hành nhà máy cũng như phải trả lãi và gốc cho ngân hàng.

“Việc cắt giảm công suất điện liên tục ảnh hưởng lớn đến doanh thu và tốc độ thu hồi vốn, khiến nhà đầu tư gặp rất nhiều khó khăn trong việc chi trả tiền gốc, lãi vay cho ngân hàng. Có DN thậm chí phải lấy tiền từ các dự án khác bù vào để trả cho ngân hàng. Điều này làm đảo lộn toàn bộ kế hoạch về nguồn vốn và các dự án tiếp theo của DN” ông Hồ nêu thực tế.

Phân tích thực trạng thiếu lưới truyền tải khiến các dự án điện NLTT phải cắt giảm công suất, ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết, các nguồn điện NLTT như điện mặt trời, điện gió đều là các nguồn năng lượng không liên tục, khả năng điều chỉnh rất hạn chế trong khi khả năng lưu trữ không lớn… Tất cả những điều này khiến thời gian qua, việc vận hành hệ thống điện đã gặp phải một số khó khăn.

"Việc đầu tư điện mặt trời diễn ra nhanh trong khi lưới điện truyền tải phân phối chưa kịp bổ sung khiến lưới điện tại các khu vực này bị quá tải, dẫn đến phải cắt giảm nguồn điện trong một số thời điểm", ông Hùng khẳng định.

Cần lưới điện thông minh

Thời gian qua, Bộ Công Thương đã thực hiện hàng loạt biện pháp để giảm tình trạng cắt giảm công suất điện NLTT như khẩn trương triển khai xây dựng bổ sung hệ thống truyền tải, hệ thống phân phối, tăng cường khả năng điều độ, vận hành hệ thống điện phù hợp với điều kiện thời tiết, điều chỉnh thứ tự điều độ hệ thống điện theo hướng ưu tiên huy động nguồn điện NLTT, giờ phát cao điểm của thủy điện nhỏ lệch với giờ phát cao điểm của điện mặt trời…

Tuy vậy, để triển khai các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao khả năng vận hành linh hoạt của hệ thống điện, giảm tổn phí điện năng cũng như thiệt hại cho các nhà đầu tư, ông Phạm Nguyên Hùng cho rằng, trong ngắn hạn Bộ Công Thương tiếp tục giám sát, chỉ đạo Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia (A0) và các đơn vị liên quan thực hiện giảm phát theo quy định tại các văn bản pháp luật.

Ông Phạm Nguyên Hùng, Phó Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo (Bộ Công Thương) cho biết, lưới điện quá tải dẫn đến phải cắt giảm nguồn điện NLTT trong một số thời điểm.

Các đơn vị hữu quan tiếp tục điều chỉnh giờ phát cao điểm cho các thuỷ điện nhỏ, nâng cao khả năng vận hành linh hoạt của các hệ thống nhiệt điện than, tua bin khí. “Tuy nhiên về lâu dài, cần áp dụng các giải pháp lưới điện thông minh hỗ trợ giám sát vận hành lưới điện. Phát triển đồng bộ nguồn và lưới điện; tăng cường hạ tầng quản lý và điều hành hệ thống điện để giám sát các nguồn điện trong đó lưu ý đến nghiên cứu hệ thống lưu trữ NLTT…”, ông Hùng nêu giải pháp.

Theo chuyên gia kinh tế, TS. Vũ Đình Ánh, hiện quy hoạch phát triển NLTT chủ yếu tập trung tại một số địa phương nên rất khó phân bổ nguồn do hạn chế bởi hệ thống truyền tải. Điện mặt trời còn phụ thuộc vào nhiều thời điểm, phụ thuộc vào hệ thống bù đắp, hệ thống lưu trữ… nên mặc dù NLTT là xu hướng tất yếu nhưng khi triển khai đã bộc lộ khá nhiều lúng túng, bị động cần xử lý trong thời gian tới.

Chính vì thế, ông Ánh đánh giá cao đề xuất xây dựng chính sách, cơ chế cơ sở hạ tầng cho DN điện được bán cho các hộ có nhu cầu sử dụng điện lớn, kèm theo biện pháp quản lý giá điện trực tiếp giữa người mua – người bán điện. “Trong xu thế hiện nay, nhu cầu điện đối với các hộ tiêu thụ điện lớn là môi trường tốt của hội nhập quốc tế. Nhu cầu mua bán điện trực tiếp cũng sẽ đưa được các yếu tố thị trường, cạnh tranh vào vào qua đó Việt Nam sẽ có được những kinh nghiệm rất tốt để phát triển thị trường điện trong thời gian tới”, TS. Vũ Đình Ánh phân tích.

Tác giả: Nguyễn Quỳnh