Thiếu tướng Phan Văn Lai (bìa phải) và các đồng đội trong lần gặp gỡ tại Kiên Giang

Đôi mắt ông vẫn tinh anh, diễn đạt khúc triết, mạch lạc và luôn nhiệt thành với người đối thoại. Ông là Thiếu tướng Phan Văn Lai, nguyên Chánh Văn phòng Ban An ninh khu Trị Thiên Huế, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục XDLL CAND, Chánh Thanh tra Bộ Công an... 

Sâu thẳm trong kí ức của Thiếu tướng Phan Văn Lai là ân nghĩa của dân trong những năm tháng bám trụ ở chiến trường Trị Thiên Huế. Ông trầm ngâm nhớ lại kỉ niệm nhờ dân mà thoát khỏi vòng vây của kỵ binh bay Mỹ: Khoảng dịp tết Đoan Ngọ (5-5 Mậu Thân 1968), sáng hôm ấy tôi và anh Nguyễn Đình Bảy (thường gọi là Bảy Khiêm, Phó Ban An ninh khu Trị Thiên Huế) đang trú trong nhà một cơ sở là bà Giáng thì hàng loạt đạn pháo từ căn cứ Phú Bài của địch trút xuống thôn Hà Trữ (xã Phú Cường, nay là xã Vinh Thái, huyện Phú Vang) làm rung chuyển mặt đất.

Với sự mưu trí, thông thạo địa hình của Mão, chúng tôi len lỏi vượt qua vòng vây của địch về đến cơ sở ở thôn Dưỡng Mong A (xã Phú Cường). Vừa xuống hầm bí mật trong vườn của gia đình ông Hoàng Sa thì bọn địch càn đến. Suốt 5 ngày đêm chúng chà đi xát lại, chúng tôi phải ở dưới hầm, được gia đình ông Sa che chở, tiếp tế cơm nước… Nằm dưới hầm, chúng tôi nghe rõ tiếng kêu khóc thảm thiết của vợ con ông Sa do bị địch tra khảo, đánh đập dã man, hăm dọa đốt nhà, bắn bỏ nếu không chịu chỉ hầm bí mật. Trước thử thách hiểm nguy nhà tan cửa nát, sống chết cận kề, vợ chồng và các con ông Sa vẫn trước sau chỉ nói: “Gia đình tui không có hầm bí mật, không nuôi Việt cộng trong nhà!”. Nhờ sự bao bọc, kiên trung của gia đình ông Sa, tôi và anh Bảy Khiêm mới thoát khỏi tay địch.

Vài ngày trước khi đi B, ngẫu nhiên hôm ấy vợ tôi và và vợ Khánh cùng bồng bế đứa con còn bú mẹ, tất tả lên Trường Công an Trung ương thăm chồng. Đây là thời điểm nhạy cảm nên nhà trường rất hạn chế việc cán bộ đi B tiếp xúc với gia đình nhằm giữ bí mật. Tôi và Khánh phải ghìm nén tình cảm, cố tỏ ra vui vẻ như mọi lần và giữ kín chuyện sắp đi xa để tránh gây sự xúc động của hai người vợ. Chúng tôi chỉ được trò chuyện chốc lát ở phòng thường trực, ôm hôn đứa con của mình rồi động viên vợ: “Chủ nhật tới các anh sẽ về Phủ Lý thăm các em và con. Con chúng mình còn nhỏ, trời rét, đường xa, xe tàu khó khăn, vất vả lắm, từ nay các em không phải lên nữa, cứ một hai tuần các anh sẽ thu xếp về thăm”… Nói vậy chứ tôi và Khánh đều hiểu rõ đó chỉ là lời an ủi, động viên; từ đó đến ngày lên đường chúng tôi đâu còn cơ hội về thăm vợ con!

Ông Lai xúc động kể tiếp, tôi động viên Khánh vậy thôi, chứ ai đã hoạt động ở chiến trường đều thấm thía những gì anh nói. Thật đau lòng, sau Mậu Thân 1968, mặc dù được bà con che chở, bảo vệ nhưng hôm ấy Khánh bị địch xăm trúng hầm bí mật. Chúng kêu gọi Khánh đầu hàng nhưng với khí phách anh hùng và tấm lòng kiên trung, anh đã bật nắp hầm, nhảy lên bắn trả quyết liệt bọn địch và anh dũng hy sinh… 

Với quê hương mình, chỉ tính vài năm gần đây, vợ chồng vị tướng già đã có nhiều đóng góp thiết thực, hiệu quả, được cấp ủy, chính quyền và bà con trân trọng. Năm 2012, vợ chồng ông trích lương hưu tặng Văn phòng Hội khuyến học huyện Trực Ninh bộ máy vi tính trị giá hơn 10 triệu đồng. Năm 2013, huyện Trực Ninh xây dựng quỹ khuyến học mang tên Trạng nguyên Đào Sư Tích, Thiếu tướng Phan Văn Lai đã vận động Hội đồng hương, Hội doanh nhân huyện Trực Ninh tại Hà Nội ủng hộ được 950 triệu đồng… Trân trọng tấm lòng của Thiếu tướng Phan Văn Lai, ông Vũ Quang Khải, Chủ tịch Hội cựu chiến binh xã Phương Định tâm sự: “Khi còn công tác cũng như lúc đã nghỉ hưu, hằng năm bác Lai và gia đình đều nhiều lần về quê hương nhân dịp Ngày Thương binh Liệt sỹ và các ngày lễ lớn. Hai bác và gia đình thường xuyên trích tiền lương hưu để cùng Hội cựu chiến binh đi thăm, tặng quà các đồng chí thương bệnh binh, thân nhân liệt sỹ, hội viên nhiễm chất độc da cam”…

Trần Duy Hiển