Theo ước tính của Deloitte, từ đầu năm đến nay, thị trường chứng khoán Việt Nam chỉ huy động được 20 triệu USD thông qua IPO, trong khi Thái Lan huy động được 4,2 tỷ USD.

Các thương vụ IPO doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn từng được thị trường chờ đợi như Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (Agribank), Công ty mẹ Tập đoàn VNPT, MobiFone… đã không xảy ra.

Trong khi đó, các thương vụ niêm yết mới cũng không nhiều và chủ yếu diễn ra trong giai đoạn nửa đầu năm, như Ngân hàng Thương mại cổ phần Đông Nam Á (mã SSB) vào tháng 3/2021, Công ty cổ phần Bệnh viện Quốc tế Thái Nguyên (mã TNH) vào tháng 1/2021, Công ty cổ phần Dịch vụ bất động sản Đất Xanh (mã DXS) và Công ty cổ phần Bất động sản Khải Hoàn Land (mã KHG) vào tháng 7/2021…

Hiện tại, trong danh sách đăng ký niêm yết mới trên sàn HOSE, chỉ có Tổng công ty Phát điện 3 – CTCP (mã PGV), nhưng thực chất đây không phải là nguồn hàng mới vì đang giao dịch trên thị trường UPCoM.

Xét về quy mô doanh nghiệp niêm yết mới, năm nay, không có những thương vụ “bom tấn” như Vincom Retail (mã VRE), Vinhomes (mã VHM), hay PV Oil (mã OIL) của giai đoạn trước.

Thông thường, những giai đoạn thị trường chứng khoán thăng hoa, hoạt động IPO và niêm yết mới diễn ra rất sôi động. Tuy vậy, cùng với ảnh hưởng của dịch bệnh và các biện pháp giãn cách kéo dài, hoạt động IPO doanh nghiệp nhà nước, thoái vốn đang gặp nhiều vướng mắc.

Việc rà soát phương án sắp xếp, xử lý nhà đất, phê duyệt phương án sử dụng đất của doanh nghiệp thực hiện cổ phần hoá gặp nhiều khó khăn. Nhiều quy trình, thủ tục, thời gian kéo dài do pháp lý đất đai phức tạp. Một số nội dung chưa cụ thể, còn có cách hiểu khác nhau dẫn đến lúng túng, không thống nhất khi thực hiện, chậm được sửa đổi, bổ sung.

Ngoài ra, Nghị định 32/2018/NĐ-CP liên quan tới xác định giá khởi điểm khi thoái vốn có quy định xác định giá trị quyền sử dụng đất đối với đất thuê trả tiền hàng năm, định giá thương hiệu, quyền sở hữu trí tuệ… nhưng chưa có nội dung cụ thể, cách hiểu còn khác biệt, dẫn đến lúng túng, không thống nhất khi thực hiện. Vì vậy, nhiều doanh nghiệp nhà nước khó xác định giá khởi điểm do lo ngại trách nhiệm sau này.

Việc thiếu vắng nguồn hàng mới khiến nhà đầu tư loanh quanh với các cổ phiếu cũ trên sàn. Dòng tiền mới dồi dào không có thêm lựa chọn đầu tư đẩy nhiều cổ phiếu chạy xa giá trị thực, ảnh hưởng đến tính bền vững của thị trường. Thực tế này cũng ảnh hưởng lớn đến việc thu hút dòng vốn ngoại vào thị trường.

Tốc độ tăng trưởng của quy mô vốn hóa thị trường cũng thấp hơn so với các thị trường chứng khoán trong khu vực khi các thị trường này liên tục chào đón những doanh nghiệp có quy mô lớn lên niêm yết. Trong khi đó, đối với các quỹ đầu tư lớn, để xem xét thị trường đầu tư thường xem vốn hoá thị trường có đủ lớn để hấp thụ dòng vốn, sự đa dạng ngành nghề tại các doanh nghiệp quy mô lớn niêm yết để giúp các quỹ đầu tư đa dạng hoá danh mục đầu tư và giảm rủi ro.

Nhìn sang thị trường lân cận, mới đây, Sở Giao dịch chứng khoán Singapore (SGX) đã giới thiệu một khuôn khổ quy định mới cho phép các công ty mua lại có mục đích đặc biệt (SPAC) có thể niêm yết trên SGX.

Việc niêm yết SPAC đã giúp thị trường chứng khoán Mỹ có số lượng IPO bùng nổ trong 2 năm trở lại đây. Thị trường chứng khoán Singapore đặt mục tiêu sao chép thành công đó của Mỹ vào năm 2022.

Sở Giao dịch chứng khoán Thái Lan (SET) vào đầu năm nay đã sửa đổi các yêu cầu niêm yết để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các công ty trong các ngành công nghiệp trọng điểm sớm niêm yết. Chẳng hạn như xe hơi thế hệ mới, robot, hàng không và hậu cần, du lịch y tế và chăm sóc sức khỏe, công nghệ sinh học và công nghệ nano.

Nếu Việt Nam không sớm đưa ra các chính sách thu hút các doanh nghiệp tư nhân IPO và niêm yết cổ phiếu, cũng như khơi thông các vướng mắc trong cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, thị trường chứng khoán Việt Nam sẽ kém cạnh tranh so với các thị trường khu vực trong thu hút dòng vốn đầu tư nước ngoài.

Tác giả: Vũ Duy Bắc