Theo quy định tại Nghị định 130 năm 2020 của Chính phủ, hình thức xác minh tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức sẽ được cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập tổ chức lựa chọn ngẫu nhiên người được xác minh thông qua bốc thăm hoặc sử dụng phần mềm máy tính.

Triển khai quy định này, hiện nay, Hà Nội, Đà Nẵng và một số địa phương khác đang thực hiện việc bốc thăm hoặc sử dụng phần mềm máy tính để xác minh tài sản, thu nhập. Theo đó, việc xác minh tài sản, thu nhập chủ yếu thực hiện đối với cán bộ, công chức không giữ chức vụ lãnh đạo, quản lý.

Phóng viên VOV phỏng vấn Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng – nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội về nội dung này.

Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng – nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội

Bốc thăm để răn đe, cảnh tỉnh cán bộ phải kê khai trung thực

PV: Không kiểm soát được tài sản thì không thể chống tham nhũng. Đây là một tiền đề quan trọng nhưng kiểm soát tham nhũng chưa bao giờ là chuyện đơn giản. Việc bốc thăm chọn đối tượng xác minh tài sản liệu rằng có tăng tính tự giác, trung thực trong việc kê khai tài sản, thu nhập của cán bộ, công chức không, thưa ông?

Ông Nguyễn Sĩ Dũng: Có lẽ cũng là một cách để thúc đẩy việc trung thực trong kê khai tài sản. Bởi vì bốc thăm sẽ không có cơ sở gì để tránh việc mình không trúng thăm cả, đây là xác suất có thể bốc trúng thăm để kiểm tra nhưng cũng có thể là không. Nhưng chuyện bốc thăm hay sử dụng phần mềm máy tính để chọn là chuyện may rủi. Vì vậy, cán bộ phải kê khai thế nào đó bởi có thể sẽ bị kiểm tra.

Rõ ràng, việc này thực chất vẫn có tính răn đe, cảnh tỉnh. Cái quan trọng hơn của việc bốc thăm bảo đảm tính công bằng. Bởi vì cán bộ, công chức, viên chức của ta là 2,8 triệu người, số ít người có chức, quyền mà chủ yếu là không có chức, quyền. Với số lượng lớn như vậy thì không thể nào kiểm tra tất cả vì không có đủ nguồn lực để làm, vì vậy, phải kiểm tra một số người để răn đe nhiều người phải trung thực.

Do đó, tốt hơn hết là lựa chọn bốc thăm hoặc chọn ngẫu nhiên theo phần mềm. Còn nếu tổ chức quyết kiểm tra anh này, anh kia thì có thể tham nhũng sẽ xảy ra ở đây, người nào thân thiết, “quà cáp” thì sẽ không kiểm tra.

Nếu định kiểm tra số lượng lớn như vậy thì buộc phải bốc thăm thì sẽ công bằng hơn và tạo áp lực cũng tốt hơn.

PV: Có ý kiến lo ngại rằng việc bốc thăm ngẫu nhiên có thể bỏ lọt cán bộ tham nhũng và có khi người tham nhũng thật sự lại “thoát” nhờ may mắn, còn người được xác minh thì lại chẳng có gì để xác minh. Ông nghĩ sao về điều này?

Ông Nguyễn Sĩ Dũng: Chuyện bốc thăm là may rủi nhưng hiệu ứng của nó vẫn tích cực ở chỗ làm sao anh biết bốc thăm thì anh sẽ không trúng mà kê khai không trung thực. Rõ ràng, rủi ro nằm ở đây và có tính răn đe để cán bộ khai trung thực.

Tôi nghĩ bốc thăm để giám sát, kiểm tra nhằm thúc đẩy cán bộ kê khai trung thực. Còn khi đã bốc thăm thì có người sẽ “thoát”. Nhưng rõ ràng đây là phương án đạt được 2 yêu cầu khả thi, bởi vì 2,8 triệu người thì làm thế nào kiểm tra, kiểm soát hết vì không có đủ nguồn lực và thời gian để làm. Còn bốc thăm thì sẽ tạo được tính răn đe để cán bộ khai trung thực và cũng đảm bảo công bằng hơn.

PV: Như ông vừa nêu chủ trương bốc thăm sẽ khiến cán bộ phải dè chừng và trung thực hơn, thế nhưng, điều quan trọng hơn là việc kiểm tra, giám sát có trung thực không, thưa ông?

Ông Nguyễn Sĩ Dũng: Quả thực là như vậy. Ở đây có vấn đề một là nghiêm túc, hai là kỹ năng. Bởi đây là việc không phải quá dễ, bây giờ có những quy định của pháp luật xung đột với nhau và không dễ gì vượt qua các quy định.

Ví dụ tài khoản ngân hàng của bất cứ khách hàng nào đều là bí mật và được luật quy định. Vậy chúng ta có quyền kiểm tra tài khoản của ai đó không? Rõ ràng, nếu người có quyền kiểm tra thì sẽ xung đột với quy định bảo vệ khách hàng của ngân hàng.

Như vậy, có nhiều quy định xung đột và áp dụng pháp luật thế nào là điều hoàn toàn không dễ. Vậy người làm công tác xác minh tài sản của cán bộ phải là người có năng lực, trung thực, khách quan, công tâm bởi vì có thể người đi kiểm tra có mối quan hệ với người được kiểm tra, thậm chí cơ quan kiểm tra có thể bị thao túng.

PV: Vấn đề đặt ra là làm sao việc sử dụng và vận hành phần mềm máy tính đảm bảo chất lượng và không có sự can thiệp, tác động của con người, đảm bảo minh bạch trong quá trình thực hiện bốc thăm ngẫu nhiên xác minh tài sản?

Ông Nguyễn Sĩ Dũng: Cái gì cũng có rủi ro. Rủi ro trong bốc thăm là có thể sẽ “ra tín hiệu” cho người quen biết để không bốc vào lá thăm có “tín hiệu” đó.

Còn sử dụng phần mềm cũng có thể thao túng được, nhưng chỉ có chuyên viên kỹ thuật cao cấp về máy tính mới có thể làm điều này, còn người sử dụng phần mềm không can thiệp vào được, nên tính khách quan tương đối cao. Nếu chuyên viên kỹ thuật và người vận dụng phần mềm là 2 người khác nhau thì hoàn toàn đảm bảo được yếu tố khách quan. Tuy nhiên, rủi ro có thể xảy ra nếu có sự móc ngoặc với chuyên gia kỹ thuật viết phần mềm, song rủi ro này không nhiều.

Áp đặt chế độ kê khai tài sản đối với những người có chức, có quyền

PV: Theo ông cần xây dựng cơ chế kiểm soát tài sản, thu nhập của tất cả cán bộ, công chức lẫn người thân của họ như thế nào cho hiệu quả. Vì thực tế hiện nay, nhiều trường hợp cán bộ, công chức kê khai tài sản không trung thực, tẩu tán tài sản hoặc chuyển dịch tài sản cho người khác nhằm né việc kê khai hoặc thu hồi tài sản tham nhũng của các cơ quan tiến hành tố tụng?

Ông Nguyễn Sĩ Dũng: Muốn kê khai tài sản bảo đảm và giám sát được việc này thì chúng ta chỉ làm đối với một số người. Còn nếu giám sát số lượng lớn cán bộ, công chức thì không có đủ năng lực và điều kiện. Ai giám sát? Bộ phận giám sát bao nhiêu người, năng lực, kỹ năng như thế nào?

Do đó, điều đầu tiên là phải tập trung kê khai và áp đặt chế độ kê khai tài sản đối với những người có chức, có quyền, đặc biệt là những người có quyền phân bổ nguồn lực của đất nước, như cấp đất, phê duyệt dự án, tài nguyên đất đai, khoáng sản; những người có quyền phân bổ các nguồn lực, các dự án đầu tư công, tiền ngân sách… Đó là những người có quyền lực và có thể dùng quyền lực để tham nhũng. Còn những công chức, viên chức phía dưới cũng có thể xảy ra tham nhũng nhưng để xác lập ưu tiên thì ưu tiên thấp hơn, bởi nếu có tham nhũng thì chỉ là tham nhũng vặt.

Hàng nghìn tỷ đồng, thậm chí là hàng chục nghìn tỷ tham nhũng vẫn chưa chống được mà tập trung chống tham nhũng vặt thì rõ ràng việc xác lập ưu tiên ở đây là sai. Do vậy, trước tiên là xác lập ưu tiên đúng đối tượng, tập trung vào những người có chức, có quyền phân bổ nguồn lực, có quyền ban bố chính sách.

Những người đó nên công khai bản kê khai, bởi bản kê chỉ có ý nghĩa nếu công khai, còn nếu không công khai thì không ai dám soi mói những người có chức, có quyền như vậy cả. Cùng với đó phải có công cụ để công khai và chấp nhận sự công khai.

Ở đây cũng có hiện tượng tẩu tán tài sản cho con cháu, cho đệ tử, người thân. Vì vậy, đối với những người có khả năng tham nhũng lớn thì phải kê khai cả vợ, con, người thân, vòng kê khai phải rộng hơn dựa trên tính quan trọng của chức tước và vị trí của họ.

PV: Rõ ràng không kiểm soát được tài sản thì không thể chống tham nhũng, thưa ông?

Ông Nguyễn Dĩ Dũng: Đây chỉ là một điều kiện để chống tham nhũng. Muốn chống tham nhũng thì phải đạt 4 yêu cầu: một là không không thể tham nhũng. Cán bộ kê khai tài sản để sau này không thể tham nhũng bởi vì tài sản nếu phát sinh thêm thì phải giải trình được. Tuy nhiên, kê khai chỉ là một điều kiện, ngoài ra chi tiêu phải qua tài khoản, không tiêu tiền mặt.

Thứ hai, để không dám tham nhũng thì khi phát nhũng bị phát hiện thì phải xử lý thật nghiêm. Việc “đốt lò” mà Tổng Bí thư đang thúc đẩy cũng chính là nhằm mục đích để không dám tham nhũng.

Thứ ba, để không cần tham nhũng thì lương của công chức, người nắm giữ quyền lực công phải đủ sống. Nếu họ không đủ sống thì rất khó chống được tham nhũng.

Và cuối cùng là không cần tham nhũng, làm sao thúc đẩy sự liêm chính, đạo đức, tự trọng và những giá trị của con người, làm sao khi cầm phong bì thì họ phải đỏ mặt.

Vì vậy, không chỉ kê khai tài sản mà cần phải thúc đẩy 4 lĩnh vực trên thì mới chống được tham nhũng.

PV: Xin cảm ơn ông./.

Tác giả: Bùi Chuyên