Năm 2021 là một năm thắng lợi của hầu hết các thành phần tham gia thị trường. Nửa đầu năm, trường phái đầu tư cơ bản tập trung vào nhóm cổ phiếu vốn hóa lớn đã cho kết quả rất tốt. Nhìn tổng thể, mức tăng hơn 35% của VN-Index năm qua tương ứng với mức tăng trưởng lợi nhuận toàn thị trường.

Trong một năm nền kinh tế chung thực sự khó khăn do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, rất nhiều trong số 800.000 doanh nghiệp đăng ký hoạt động trên cả nước đã phải thu hẹp hoạt động hoặc đóng cửa, có thể nói nhóm doanh nghiệp niêm yết đã nổi lên như một điểm sáng. Cùng với tăng trưởng doanh thu, lợi nhuận ấn tượng, giá cổ phiếu của các doanh nghiệp này cũng tăng mạnh.

Điều đáng mừng là thị trường chứng khoán đang là nơi hội tụ những doanh nghiệp tốt nhất Việt Nam trong nhiều ngành nghề quan trọng, với khả năng chống chịu tốt và tận dụng được cơ hội do khủng hoảng mang lại.

Trong những tháng cuối năm, nhiều cổ phiếu thuộc nhóm vốn hóa vừa và nhỏ với chất lượng tài sản cũng như chất lượng quản trị yếu kém, kinh doanh nhiều năm khó khăn, mức thị giá cổ phiếu nằm sâu dưới 10.000 đồng/cổ phiếu, cũng đã thu hút mạnh dòng tiền và tăng giá nhiều lần, tạo nên một trong những đợt sóng đầu cơ mạnh nhất lịch sử thị trường chứng khoán Việt Nam.

Thị trường chứng khoán là kênh dẫn vốn rất quan trọng trong nền kinh tế. Khi nguồn lực quý giá là dòng vốn đầu tư đổ dồn vào những nơi kém hiệu quả, theo đuổi mục đích đầu cơ sẽ để lại hậu quả lâu dài không chỉ với nhà đầu tư, mà có thể ảnh hưởng tới triển vọng phát triển của thị trường chứng khoán và nền kinh tế nói chung.

Thực tế này gợi nhớ lại câu chuyện trong quá khứ. Làn sóng bùng nổ thứ nhất (giai đoạn 2006 - 2007), khi thị trường chứng khoán Việt Nam lần đầu xuất hiện trên bản đồ chứng khoán thế giới, đã thu hút một lượng nhà đầu tư mới rất lớn tham gia với rất nhiều kỳ vọng nhưng ít kiến thức cũng như kinh nghiệm đầu tư.

Lần này, với sự hỗ trợ từ công nghệ, khả năng tiếp cận thị trường đã thực sự trở nên dễ dàng cho mọi thành phần nhà đầu tư trong xã hội.

Xu hướng giảm dài hạn của lãi suất tiền gửi, cùng sự thay đổi về chất của các đại diện doanh nghiệp niêm yết khiến sức hấp dẫn của thị trường ngày càng tăng. Hệ quả là số lượng tài khoản chứng khoán đã tăng gấp đôi, lên hơn 4 triệu tài khoản chỉ sau 18 tháng.

Làn sóng nhà đầu tư mới trong giai đoạn từ đầu năm 2020 đến tháng 6/2021 có xu hướng lựa chọn cổ phiếu cơ bản, với quan điểm tích lũy tài sản dài hạn tốt, thay thế một phần cho kênh gửi ngân hàng.

Còn trong nửa cuối năm 2021, số lượng tài khoản mở mới tăng mạnh hơn, nhưng quy mô tài sản trung bình nhỏ đi (dưới 20 triệu đồng/tài khoản) và có xu hướng lựa chọn cổ phiếu thị giá nhỏ với tính đầu cơ cao hơn.

Có những sự trùng hợp nhất định với các giai đoạn bùng nổ nhà đầu tư trong quá khứ ở thị trường chứng khoán Việt Nam cũng như trên thế giới. Khi làn sóng nhà đầu tư mới bùng nổ thường dễ tạo nên bong bóng đầu cơ, đưa định giá cổ phiếu lên cao, gây rủi ro cho thị trường chung.

Việc nhiều cổ phiếu bất động sản ghi nhận mức tăng bằng lần chỉ trong thời gian ngắn, sau đó đồng loạt đổ sập vào trung tuần tháng 1/2022, ảnh hưởng nặng nề đến thị trường chung là một minh chứng rõ ràng.

Mong muốn làm giàu nhanh, thói quen mua bán thường xuyên theo cảm xúc và tâm lý bầy đàn là đặc tính rất bản năng của con người mà mọi nhà đầu tư khi tham gia thị trường chứng khoán đều có.

Nhưng thị trường chứng khoán là nơi nhiều thói quen bản năng phải trả giá rất đắt. Thực tế là, rất ít ai học được cách kiểm soát lòng tham và nỗi sợ hãi trên thị trường mà không phải nếm trải kinh nghiệm thương đau.

Trải nghiệm xấu trong đầu tư của tôi gắn với những lần cố gắng đi tìm cơ hội ở những doanh nghiệp có nhiều tài sản nhưng chất lượng quản trị kém và mức độ minh bạch thông tin thấp.

Khi đó, những tính toán về giá trị doanh nghiệp có thể sai lệch rất lớn khi thông tin được công bố không đầy đủ hoặc thiếu trung thực. Ngay cả khi các tính toán về giá trị tài sản là đúng, lợi nhuận làm ra của doanh nghiệp có thể thất thoát bằng nhiều cách và cuối cùng không được chia sẻ tới cổ đông.

Đối với những doanh nghiệp như vậy, dù mua được cổ phiếu ở mức thị giá và định giá tưởng như rất thấp, hiệu quả đầu tư vẫn yếu kém. Ở chiều ngược lại, phần lớn thành tựu trên thị trường chứng khoán của tôi và SGI Capital đều tới từ việc mạnh dạn đặt niềm tin vào các doanh nghiệp xuất sắc, đặc biệt ở những thời điểm thị trường bi quan nhất.

Như vậy, có thể thấy rõ ràng rằng, những thăng trầm ngắn hạn của thị trường là điều không tránh khỏi và mọi trường phái đầu tư đều phải trải qua những giai đoạn thử thách. Danh mục của nhiều tổ chức đầu tư, trong đó có SGI Capital, tập trung vào nhóm cổ phiếu có vốn hóa lớn, chất lượng cao và định giá hợp lý nhưng có thể vẫn bị dòng tiền bỏ qua, thậm chí giảm giá ngược chiều tăng của VN-Index, như trong những tháng cuối năm 2021, khi dòng tiền ưa chuộng cổ phiếu nhỏ có tính đầu cơ cao.

Chúng tôi hiểu mình tìm kiếm điều gì trên thị trường chứng khoán và sẽ không theo đuổi hoặc tiếc nuối những gì không thuộc về mình. Đây không phải lần đầu tiên và cũng sẽ không phải là lần cuối cùng danh mục đầu tư của SGI Capital không có mặt nhóm cổ phiếu tăng nóng nhất trên thị trường.

Cơ cấu cổ đông của những doanh nghiệp tốt thường khiến diễn biến giá cổ phiếu tương đối ổn định, thậm chí nhàm chán vì ít khi xuất hiện trong danh sách cổ phiếu tăng và giảm mạnh nhất hàng ngày hoặc hàng tuần.

Nhưng sau nhiều năm nhìn lại, các cổ phiếu có mức tăng giá vượt trội so với thị trường chung luôn thuộc về những doanh nghiệp tốt, tăng trưởng mạnh, góp phần vào quá trình thay đổi đi lên của ngành và toàn xã hội.

Rõ ràng, quá trình phát triển của mọi thị trường chứng khoán vẫn luôn phải đi qua những giai đoạn biến động mạnh và đào thải khắc nghiệt với số đông nhà đầu tư mới tham gia thị trường. Một con số thống kê đã thành quy luật trên thị trường chứng khoán: 80% nhà đầu tư cá nhân sẽ không có lãi.

Vai trò của quỹ đầu tư và các sản phẩm đầu tư chuyên nghiệp sẽ ngày càng quan trọng trong việc tạo lập sự ổn định và nâng cao hiệu quả của việc phân bổ vốn trên thị trường. Mặt khác, việc nâng cao các yêu cầu về minh bạch thông tin, tiêu chuẩn niêm yết, phát hành, nghiêm minh trong các xử lý vi phạm… sẽ là rất cần thiết cho sự phát triển lành mạnh và bền vững của thị trường

Trong một môi trường tiền rẻ dần thu hẹp sắp tới, dòng tiền sẽ trở nên khắt khe hơn trong việc chọn lựa cổ phiếu. Và cơ hội tăng của các cổ phiếu sẽ không còn dàn trải như giai đoạn vừa qua.

Tác giả: Lê Chí Phúc, Tổng giám đốc SGI Capital