Nước giải khát có đường đang được đề xuất áp thuế TTĐB 10%. Ảnh: SCMP.

Bộ Tài chính đang chủ trì xây dựng dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB), trong đó bổ sung nước giải khát có đường theo TCVN có hàm lượng đường trên 5 g/100 ml vào đối tượng chịu thuế TTĐB. Dự thảo đồng thời đề xuất áp dụng mức thuế suất 10% do đây là mặt hàng mới.

Tại hội thảo công bố “Báo cáo đánh giá tác động kinh tế của dự thảo Thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường” mới đây, TS Nguyễn Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh của CIEM, cho biết cơ quan soạn thảo chưa đánh giá toàn diện tác động của việc áp dụng các quy định này.

GDP có thể giảm hơn 0,4%

Cụ thể, TS Thảo cho biết có ý kiến chuyên gia và một số phân tích khoa học cho thấy việc áp thuế TTĐB như dự thảo chưa đảm bảo hiệu quả về điều tiết hành vi tiêu dùng. Bên cạnh việc chưa đảm bảo nguyên tắc công bằng của chính sách thuế, cơ quan soạn thảo cũng chưa có luận giải về cơ sở của đề xuất.

Báo cáo của CIEM cho thấy việc áp thuế TTĐB 10% đối với nước giải khát có đường sẽ khiến quy mô sản xuất của các doanh nghiệp nước giải khát bị co hẹp.

Ngoài ra, kết quả tính toán cũng chỉ ra rằng nếu áp thuế, giá trị tăng thêm và giá trị sản xuất của nhóm doanh nghiệp này đều giảm. Trong đó, giá trị tăng thêm giảm 0,772%, tương đương 5.650 tỷ đồng.

TS Nguyễn Minh Thảo ước tính lợi nhuận của các doanh nghiệp liên ngành có thể giảm hơn 8.700 tỷ đồng. Ảnh: VBA.

Thực tế, việc áp thuế TTĐB không chỉ tác động tới ngành nước giải khát mà còn ảnh hưởng tới 24 ngành khác trong quan hệ liên ngành.

Ước tính, tổng giá trị tăng thêm của nền kinh tế giảm 0,6%, tương đương 55.077 tỷ đồng. Điều này kéo theo sự sụt giảm về GDP ở mức 0,448%, tương đương 42.570 tỷ đồng.

Về phía doanh nghiệp, khấu hao tài sản cố định giảm ở mức 0,654%, tương đương 7.767 tỷ đồng. Lợi nhuận giảm 0,561%, tương đương 8.773 tỷ đồng. Vì thế, nguồn thu từ thuế thu nhập doanh nghiệp (thuế trực thu) sụt giảm 2.152 tỷ đồng.

Kết quả tính toán tác động tới thu nhập của người lao động trong toàn nền kinh tế cũng giảm 0,6%, tương đương 34.534 tỷ đồng.

Trong năm đầu tiên áp thuế (dự kiến năm 2026), ước tính nguồn thu từ thuế gián thu tăng 0,853%. Nhưng đến chu kỳ tiếp theo (chu kỳ sau 1 năm), nguồn thu này bắt đầu suy giảm với mức 0,495%/năm, tương ứng 4.978 tỷ đồng/năm. Từ các chu kỳ sau, nguồn thu ngân sách tiếp tục giảm.

Cần có thêm các bằng chứng khoa học

Tại hội nghị, bà Trần Thị Nhị Hà, Phó trưởng Ban Dân nguyện, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nhấn mạnh áp thuế cần hướng tới điều tiết hành vi của người tiêu dùng hơn là tăng thu ngân sách.

“Có nhiều cách để điều tiết hành vi người tiêu dùng. Cần phải đánh giá chúng ta đã dùng những cách gì, hiệu quả ra sao. Ban Dân nguyện là bảo vệ cho cử tri, doanh nghiệp. Do đó, chúng ta cần phải có các bằng chứng khoa học hơn nữa.”, bà Hà lưu ý.

Theo TS Nguyễn Minh Thảo, dự thảo luật chưa nên áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát có đường.

Cùng với việc sửa đổi Luật Thuế TTĐB, dự thảo Luật Thuế giá trị gia tăng (sửa đổi) đang đề xuất chuyển nhóm mặt hàng “đường; phụ phẩm trong sản xuất đường (bao gồm gỉ đường, bã mía, bã bùn)” từ nhóm đang áp dụng mức thuế suất 5% sang nhóm áp dụng thuế suất 10%. Dự thảo Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (sửa đổi) cũng đang đề xuất loại bỏ các ưu đãi thuế đối với nhóm mặt hàng chịu thuế TTĐB.

Nếu các luật này được thông qua theo lộ trình như Bộ Tài chính đề xuất thì các doanh nghiệp nước giải khát sẽ cùng lúc chịu thêm nhiều sức ép lớn từ việc tăng chi phí nguyên liệu sản xuất do giá đường tăng; tăng giá bán do tăng chi phí từ áp thuế TTĐB. Đồng thời, doanh nghiệp cũng sẽ không được hưởng các ưu đãi thuế khi mặt hàng nước giải khát có đường thuộc diện chịu thuế TTĐB.

CIEM đề xuất cơ quan soạn thảo cần tổ chức tham vấn rộng rãi đối với các đối tượng chịu tác động bởi chính sách; giải trình rõ ràng, minh bạch, công khai đối với các ý kiến góp ý.

Để điều tiết hành vi tiêu dùng, đơn vị này kiến nghị cơ quan quản lý có thể áp dụng đồng thời nhiều công cụ quản lý khác nhau. Ngoài công tác tuyên truyền, cần sớm hoàn thiện các quy chuẩn kỹ thuật, tiêu chuẩn kỹ thuật đối với mặt hàng thực phẩm và đồ uống để đảm bảo chất lượng thực phẩm, đồ uống khi tiêu thụ trên thị trường.

Tác giả: Minh Khánh