Nguồn: FiinRatings (số liệu được thu thập từ 3.905 lô trái phiếu doanh nghiệp đang lưu hành trên thị trường). Đồ họa: Thanh Huyền

Rủi ro đã xuất hiện

Trả lời chất vấn trước Quốc hội mới đây, Bộ trưởng Bộ Tài chính cho biết, trừ trường hợp Tân Hoàng Minh chưa trả được nợ cho trái chủ khi hủy giao dịch, còn lại các doanh nghiệp đến hạn đều trả được nợ. Có nghĩa là, dòng trái phiếu doanh nghiệp vẫn chu chuyển một cách bình thường.

Tuy nhiên, trên thị trường, tình trạng doanh nghiệp chậm thanh toán cho trái chủ khi trái phiếu đáo hạn đã xuất hiện. Đầu năm 2021, chị H.L (Hà Nội) mua 100 triệu đồng trái phiếu của Tập đoàn E. Đầu năm nay, khi hợp đồng trái phiếu hết hạn, chị đề nghị tất toán thì nhận được lời hứa hẹn, khất lần và cam kết trả trong vòng một tháng. Chỉ khi làm căng, chị mới được thanh toán, nhưng chậm 20 ngày so với hợp đồng và chia thành 2 kỳ.

Theo anh V.H.G, vợ chồng anh mua hơn 2 tỷ đồng trái phiếu doanh nghiệp của Tập đoàn S. từ năm ngoái. Khi sự cố Tân Hoàng Minh xảy ra, họ liên hệ với công ty tài chính chào bán trái phiếu tập đoàn này đề nghị trả lại, nhưng không được đồng ý. Thay vào đó, nhân viên ở đây cho biết, công ty này sẽ cho khách hàng mua trái phiếu được quyền mua ưu đãi căn hộ chung cư.

Nhiều khách hàng gửi tiền theo hợp đồng hợp tác đầu tư vào Công ty đầu tư K. (công ty con của Tập đoàn S.) cũng cho biết, khách hàng có khoản tiền gửi hợp tác đầu tư tương đương 50% giá trị căn hộ trở lên sẽ được công ty cấp cho bản xác nhận quyền chọn một bất động sản của Tập đoàn S. Khách hàng sẽ yêu cầu Công ty đầu tư K. và chủ đầu tư thực hiện khóa căn hộ/lô đất trên trong thời gian thỏa thuận.

Huy động quá dễ dàng trên thị trường trái phiếu, thời gian qua, nhiều doanh nghiệp đã phát hành lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp. Hai năm qua, doanh thu hoạt động sản xuất - kinh doanh giảm khiến nhu cầu huy động vốn để trang trải chi phí hoạt động càng tăng. Nếu dòng trái phiếu bị chặn, nguy cơ không thể trả nợ đúng hạn của doanh nghiệp là rất lớn.

Theo số liệu của SSI Research, số trái phiếu doanh nghiệp đáo hạn trong 2 năm 2022-2023 ước khoảng 540.000 tỷ đồng, chiếm 36% lượng trái phiếu doanh nghiệp lưu hành. Riêng với doanh nghiệp bất động sản, số liệu của FiinRatings cho biết, quy mô trái phiếu doanh nghiệp khoảng 487.000 tỷ đồng vào thời điểm cuối tháng 4/2022 và khoảng 305.000 tỷ đồng sẽ đáo hạn vào 3 năm tới (2022-2024).

Hạ cánh mềm cho doanh nghiệp, bảo vệ nhà đầu tư

Chưa bàn đến tính hợp pháp của hoạt động phát hành trái phiếu của Tập đoàn S., song ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch, kiêm Tổng giám đốc Công ty cổ phần FiinGroup cho rằng, hoán đổi trái phiếu doanh nghiệp sang quyền mua căn hộ hoặc đưa ra quyền chọn căn hộ... là một trong các giải pháp “hạ cánh mềm” tốt cho doanh nghiệp bất động sản. Song cách lý tưởng nhất để bảo vệ nhà đầu tư là minh bạch thông tin, chứ không phải siết điều kiện phát hành, chặn phát hành trái phiếu doanh nghiệp, bởi nếu chặn lại thì thị trường sẽ giống đoàn tàu đang chạy bị khựng lại, đổ hết.

Theo ông Thuân, thị trường vốn Việt Nam gặp thực trạng bất cân xứng thông tin rất lớn. Xếp hạng tín nhiệm là một trong những giải pháp để tăng cường minh bạch thông tin. “Bản chất của thị trường trái phiếu là cho phép tái cấu trúc nợ, khẩu vị nhà đầu tư mới theo kỳ hạn dài hơn hoặc lãi suất cao hoặc thấp hơn, vấn đề là doanh nghiệp phải minh bạch thông tin”, ông Thuân nói.

Ủng hộ quan điểm “hạ cánh mềm” cho thị trường trái phiếu, các chuyên gia kinh tế cho rằng, nhà điều hành nên thận trọng đưa ra các giải pháp siết thị trường, phối hợp nhuần nhuyễn bàn tay vô hình và bàn tay hữu hình để điều hành thị trường. Theo đó, bên cạnh minh bạch thông tin, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cần kiểm soát chặt việc bán trái phiếu doanh nghiệp cho nhà đầu tư không chuyên,.

Trước ý kiến trên, đại diện Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cho biết, thời gian tới, cơ quan này sẽ xử lý nghiêm những đối tượng hỗ trợ các nhà đầu tư không chuyên lách quy định pháp luật để tiếp cận và mua trái phiếu doanh nghiệp.

Tác giả: Hà Tâm