Ngày 1/12/2011, Thủ tướng Chính phủ có Công văn số 2218/TTg-ĐMDN do Phó Thủ tướng Vũ Văn Ninh ký, gửi Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) về việc phê duyệt phương án sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp 100% vốn nhà nước giai đoạn 2011-2015.

Theo đó, trong số 25 doanh nghiệp thuộc Bộ VHTTDL, Thủ tướng Chính phủ chấp thuận cho cơ quan này bán 1 doanh nghiệp, giữ 100% vốn tại 7 đơn vị (phần lớn trong lĩnh vực xuất bản) và cổ phần hoá 17 doanh nghiệp còn lại.

Ảnh: Khu đất số 6 Thi Sách rộng hơn 5.000 m2 Quận 1, TP.HCM của In Trần Phú. Nhóm nhà đầu tư vào In Trần Phú cũng đã hoàn tất mua lại phần vốn chi phối trong Công ty Khách sạn Du lịch Thắng Lợi và Công ty Du lịch Dầu khí Việt Nam.

Chính sách cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước mở ra cơ hội cho dòng vốn tư nhân. Đối với nhà đầu tư ngoài quốc doanh, sự hấp dẫn của những thành viên Bộ VHTTDL, ngoài lợi thế về ngành nghề, thì không thể không kể đến là quỹ đất họ đang nắm giữ.

Sức hút càng tăng lên bội phần khi phần lớn đất đai, do nhiều hạn chế của quy định pháp luật hiện hành nên không được tính vào giá trị doanh nghiệp khi thực hiện cổ phần hoá.

Trong số 17 doanh nghiệp thuộc diện thoái vốn, không ít đơn vị có lợi thế lớn về đất đai, có thể kể đến Công ty Khách sạn Du lịch Thắng Lợi, Công ty Du lịch Dầu khí Việt Nam (OSC), Công ty In Trần Phú, Hãng Phim truyện Việt Nam, Hãng phim Giải Phóng, Công ty In và Văn hoá phẩm, Công ty Sách Việt Nam, Trung tâm Hội chợ Triển lãm Việt Nam.

Hãng phim truyện Việt Nam (VFS)

Đây là trường hợp ồn ào cũng như tai tiếng nhất. VFS thành lập năm 1953, là tên tuổi lớn gắn liền với dòng phim cách mạng và nghệ thuật. Đầu năm 2016, thành viên Bộ VHTTDL tiến hành cổ phần hoá, bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược và bán đấu giá cổ phần ra công chúng (IPO).

Tuy nhiên không lâu sau khi cổ phần hoá, nhiều mảng tối tại VFS dần hé lộ, khi hàng loạt nghệ sĩ tố nhà đầu tư mới là Tổng công ty Vận tải thuỷ (Vivaso) của ông Nguyễn Thuỷ Nguyên không có định hướng làm phim, chậm lương, trả lương thấp, để cơ sở vật chất xuống cấp trầm trọng.

Khu đất 5.500 m2 của VFS tại số 4 Thuỵ Khê, Tây Hồ, Hà Nội

Thực trạng tài chính của VFS ở mức xấu, tuy nhiên sự hấp dẫn lại đến từ đất đai, với lô đất "vàng" 5.500 m2 tại số 4 Thuỵ Khê (Tây Hồ, Hà Nội), lô đất 1.200 m2 tại số 6 Thái Văn Lung, (Quận 1, TP.HCM), ngoài ra còn có 905 m2 đất trên phố Hoàng Hoa Thám (quận Ba Đình) được dùng làm khu chứa đạo cụ, đoàn xe và khu đất rộng 6.382 m2 tại Đông Anh (Hà Nội).

Cuối năm 2016, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã yêu cầu rà soát việc cổ phần hoá VFS. Tháng 9/2018, Thanh tra Chính phủ công bố kết luận thanh tra VFS, chỉ ra nhiều sai phạm, trong đó có việc lựa chọn và bán cổ phần cho nhà đầu tư chiến lược. Cơ quan thanh tra kiến nghị Bộ VHTTDL xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện ngay các quy trình, thủ tục để nhà đầu tư chiến lược xin rút vốn trước thời hạn.

Công ty In và Văn hoá phẩm

Ngày 23/12/2014, Bộ trưởng Bộ VHTTDL có Quyết định phê duyệt phương án cổ phần hoá Công ty TNHH MTV In và Văn hoá phẩm. Theo đó, vốn điều lệ sau cổ phần hoá là 72 tỷ đồng, nhà nước thoái hết vốn, bán cho nhà đầu tư chiến lược 46,77%, IPO 46,77% và bán cho người lao động 6,6% còn lại.

Sự hấp dẫn của In và Văn hoá phẩm không gì khác ngoài lợi thế đất đai, với lô đất "vàng" 6.690,6 m2 là đất thuê 30 năm (1996-2026) tại 83 Hào Nam (Đống Đa, Hà Nội), ngoài ra còn có 768 m2 đất thuê 20 năm tại Quận Thanh Xuân hay 9.555 m2 đất thuê 30 năm tại Hoài Đức, Hà Nội.

Phối cảnh dự án The Terra Hào Nam với 72 căn chung cư, 16 căn liền kề và 9 lô shophouse

Cả 3 lô đất đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, tuy nhiên do là đất thuê trả tiền hàng năm nên theo quy định hiện hành, không được tính vào giá trị doanh nghiệp khi thực hiện cổ phần hoá. Trên cơ sở đó, ngày 8/1/2015, Bộ VHTTDL có quyết định chấp thuận bán 46,77% vốn cho nhà đầu tư chiến lược là CTCP Thương mại Miền Bắc với giá 10.025 đồng/CP, tức là chỉ cao hơn 25 đồng so với mệnh giá.

CTCP Thương mại Miền Bắc là pháp nhân thuộc sở hữu của gia đình ông Tô Như Toàn - Chủ tịch HĐQT kiêm TGĐ CTCP Đầu tư Văn Phú Invest - một doanh nghiệp bất động sản và không liên quan nhiều đến hoạt động in ấn.

Không lâu sau đó, Văn Phú Invest đã giới thiệu và tiến hành xây dựng tổ hợp chung cư, nhà phố cao cấp tại 83 Hào Nam với tên gọi thương mại The Terra Hào Nam, có mức giá shophouse lên tới xấp xỉ 50 tỷ đồng.

Trường hợp của In và Văn hoá phẩm có nhiều nét tương đồng với "lùm xùm" ở VFS, khi nhà đầu tư chiến lược CTCP Thương mại Miền Bắc vào thời điểm nộp hồ sơ mới hoạt động được 10 năm, có vốn điều lệ tới đầu năm 2016 chỉ là 89 tỷ đồng, thấp hơn quy định trong Phương án cổ phần hoá là có vốn chủ sở hữu tối thiểu 300 tỷ đồng và ít nhất 15 năm kinh nghiệm hoạt động trong ngành in ấn.

Ngoài ra, theo quy định, sau 90 ngày từ khi chuyển thành công ty cổ phần, In và Văn hoá phẩm phải hoàn tất thủ tục đăng ký công ty đại chúng, giao dịch trên sàn UpCOM và tiến tới niêm yết trên sàn chứng khoán. Tuy nhiên sau hơn 4 năm, những quy định tưởng chừng chặt chẽ trong Phương án cổ phần hoá đến nay gần như bị "gạt" qua một bên với tính pháp lý vẫn là một dấu hỏi lớn.

Đất vàng 15 Thi Sách và hình bóng Vũ "nhôm"

Trái ngược với hai trường hợp trên, Hãng phim Giải Phóng (PGP) đã thất bại trong việc tìm kiếm nhà đầu tư chiến lược cũng như chào bán cổ phần ra công chúng trong đợt cổ phần hoá năm 2015, với tỷ lệ vốn nhà nước vẫn là 99,71%.

Việc PGP trở nên kém hấp dẫn ngoài tình hình tài chính bết bát, thì một nguyên nhân có thể kể đến là bởi tài sản có giá trị nhất đã bị "sang tay" ngay trước thềm cổ phần hoá.

Cụ thể, PGP trước đây có trụ sở tại lô đất 2.337 m2 tại 15 Thi Sách (Quận 1, TP.HCM), là đất thuê của Công ty TNHH MTV Quản lý Kinh doanh Nhà TP.HCM, trả tiền hàng tháng.

Dự án 15 Thi Sách ở trung tâm Quận 1 trước đây là trụ sở của Hãng phim Giải Phóng

Ít tháng trước khi cổ phần hoá, ngày 13/10/2014, Hãng phim Giải Phóng đã nhượng quyền thuê nhà 15 Thi Sách cho CTCP Xây dựng Bắc Nam 79 của ông Phan Văn Anh Vũ (tức Vũ "nhôm") với tổng giá trị 29,19 tỷ đồng. Hai ngày sau, 15/10/2014, Bắc Nam 79 đã chuyển khoản toàn bộ số tiền trên cho Hãng phim Giải Phóng.

Quá trình hợp thức hoá lô đất sau đó nhanh chóng diễn ra. Hiện nay, CTCP Xây dựng Bắc Nam 79 là chủ đầu tư dự án bất động sản cao cấp ở 15 Thi Sách. Đơn vị phát triển là một tập đoàn địa ốc lớn ở khu vực phía Nam.

Đầu năm 2017, 15 Thi Sách nằm trong danh sách 60 dự án liên quan tới các doanh nghiệp nhà nước cổ phần hoá bị Bộ Tài chính kiến nghị UBND cấp tỉnh đình chỉ thi công và Thanh tra Chính phủ tiến hành thanh tra.

Liên quan tới sai phạm tại dự án 15 Thi Sách, Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an ngày 19/11/2018 đã khởi tố nguyên Phó Chủ tịch UBND TP.HCM ông Nguyễn Hữu Tín, nguyên Giám đốc Sở TNMT TP.HCM ông Đào Anh Kiệt và Phó Trưởng phòng Quản lý đất, Sở TNMT TP.HCM ông Trương Văn Út.

Theo Nhà đầu tư