Ảnh minh hoạ: TASS

Sau khi xung đột ở Ukraine nổ ra, Mỹ và đồng minh đã áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt chưa từng có nhằm mục đích khiến Nga phải trả giá đắt về kinh tế. Tổng thống Mỹ Joe Biden nhấn mạnh rằng các biện pháp trừng phạt được thiết kế để đảo ngược quá trình hiện đại hóa quân sự của Nga, làm suy thoái các ngành công nghiệp quan trọng và làm suy giảm khả năng cạnh tranh trong nền kinh tế công nghệ cao của thế kỷ 21.

Các biện pháp trừng phạt này trải rộng trên một số ngành và lĩnh vực kinh tế, bao gồm xuất khẩu năng lượng và nguyên liệu thô cũng như hệ thống tài chính của Nga. Những lệnh trừng phạt cũng bao gồm một loạt biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ nghiêm ngặt nhằm ngăn chặn Nga tiếp cận các linh kiện có thể được sử dụng cho lĩnh vực quân sự. Chúng nhắm đến một loạt công nghệ, nhưng đặc biệt tập trung vào các mặt hàng có công dụng kép có trong tên lửa và máy bay không người lái của Nga trên chiến trường ở Ukraine.

Tuy nhiên, Nga đã vượt qua được các lệnh phong tỏa đó của phương Tây. Điều này đúng với toàn bộ nền kinh tế Nga nhưng đặc biệt đúng khi nói đến thành công ngoài mong đợi của Moskva trong việc mua lại các linh kiện công nghệ tiên tiến.

Về lý thuyết, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu công nghệ của phương Tây đáng lẽ phải có nhiều tác động hơn. Ví dụ như chip bán dẫn - vốn quan trọng đối với nhiều loại thiết bị bao gồm máy bay không người lái, radio, tên lửa chính xác và xe bọc thép. Ngành chip nội địa của Nga đã lỗi thời và chưa đủ quy mô. Các nhà máy của Nga sử dụng công nghệ chip 65 nanomet – tụt hậu hơn Mỹ khoảng 15 năm.

Như Bộ Thương mại Mỹ cho biết trong phần mô tả về các biện pháp kiểm soát xuất khẩu, các mặt hàng có mức độ ưu tiên cao nhất đã được lựa chọn đưa vào danh sách trừng phạt một phần do Nga thiếu năng lực sản xuất trong nước. Khi Nga phụ thuộc vào nhập khẩu công nghệ quan trọng, các nhà hoạch định chính sách phương Tây không phải là không thực tế khi mong rằng các biện pháp trừng phạt công nghệ sẽ làm suy giảm đáng kể khả năng quân sự của Nga. Nhưng sau khi các sản phẩm chất bán dẫn và bộ vi xử lý nhập khẩu giảm mạnh vào năm 2022, nguồn cung của Nga về lĩnh vực này đã phục hồi trở lại mức trước chiến tranh.

Vậy làm thế nào mà Nga lại đạt được hiệu quả như vậy trong việc mua lại công nghệ quan trọng dùng cho vũ khí, thường là từ các nhà sản xuất phương Tây, bất chấp các biện pháp kiểm soát xuất khẩu? Có ba yếu tố chính đã giúp Nga mua sắm thành công các công nghệ quân sự.

Đầu tiên, Nga đang tăng cường sức mạnh cho hệ thống vũ khí bằng cách mua các chip và linh kiện máy tính hiện đại, thường có nguồn gốc từ các nhà sản xuất Mỹ, được tìm thấy trong các sản phẩm tiêu dùng không bị hạn chế xuất khẩu.

Thứ hai, Nga đã thể hiện khả năng thích ứng trong khai thác chuỗi cung ứng toàn cầu hóa và tận dụng mạng lưới thương nhân của nước thứ ba để tiếp cận các linh kiện có công dụng kép cho xe tăng, tên lửa và máy bay không người lái.

Thứ ba, các động lực địa chính trị đang thay đổi đã thúc đẩy nhiều quốc gia – như Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Các Tiểu vương Quốc Arab Thống nhất (UAE) – phớt lờ các lệnh trừng phạt của phương Tây và duy trì quan hệ thương mại với Nga.

Mỹ đã áp đặt hàng loạt biện pháp hạn chế xuất khẩu nhằm vào Nga. Ảnh: AFP/TTXVN

Một khía cạnh khiến các chuyên gia ngạc nhiên là mức độ Nga tăng cường sản xuất công nghiệp quốc phòng. Mặc dù Nga nhập khẩu nhiều loại mặt hàng quân sự, như máy bay không người lái của Iran, cơ sở sản xuất trong nước của nước này đã nhanh chóng chuyển sang trạng thái sẵn sàng cho chiến tranh. Ước tính khoảng 7,5% GDP của Nga hiện được dành cho chi tiêu quốc phòng và ngành này sử dụng 3,5 triệu lao động Nga, tương đương 2,5% dân số cả nước. Việc tăng chi tiêu quốc phòng đã dẫn đến những thay đổi lớn, như tờ Guardian đưa tin: “Thợ máy và thợ hàn trong các nhà máy sản xuất thiết bị quân sự của Nga đang có lương cao hơn nhiều nhà quản lý hay luật sư”.

Tác giả: Vũ Thanh/Theo arnegieendowment.org