Một trạm khí hóa lỏng ở Warsaw, Ba Lan. (Ảnh: THX/TTXVN)

Kinh tế thế giới đã bước vào một thời kỳ bất ổn hơn bao giờ hết, khi đại dịch COVID-19 và tác động từ căng thẳng Nga-Ukraine đã "cộng hưởng," khiến lạm phát leo thang và cản trở đà phục hồi còn yếu ớt của nền kinh tế.

Các động lực tăng trưởng kinh tế gặp lực cản

Trên toàn thế giới, các động lực tăng trưởng đang gặp lực cản khi lạm phát và tình hình chiến sự tại Ukraine đã gây thêm áp lực lên chuỗi cung ứng vốn đã căng thẳng từ trước đó.

Vốn phụ thuộc nặng nề vào Nga để có thể đáp ứng nhu cầu năng lượng của mình, châu Âu đặc biệt bị ảnh hưởng bởi tình hình hiện tại. Nếu nguồn cung khí tự nhiên từ Nga sang Đức đột ngột bị cắt đứt, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của nền kinh tế lớn nhất châu Âu này được dự đoán sẽ bị thiệt hại 238 tỷ USD trong hai năm tới, một con số gây sốc.

Còn tại Mỹ, lạm phát đã chạm mức cao chưa từng thấy trong suốt 40 năm qua. Tình hình này đã buộc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) phải cân nhắc rút lại các chính sách kích thích kinh tế được ban hành trong thời kỳ đại dịch, từ đó làm gia tăng những lo ngại rằng Fed có thể nâng lãi suất mạnh đến mức đẩy nền kinh tế lớn nhất thế giới này rơi vào một đợt suy thoái.

Trong khi đó, Trung Quốc ghi nhận doanh số bán lẻ tháng 3/2022 giảm 3,5% so với cùng kỳ năm ngoái, cũng như mức sụt giảm lớn nhất trong chi tiêu tiêu dùng và tỷ lệ thất nghiệp cao nhất kể từ những tháng đầu bùng phát dịch COVID-19, trong bối cảnh các lệnh phong tỏa nghiêm ngặt để ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh đã kìm hãm hoạt động kinh tế tại các trung tâm lớn như Thượng Hải.

Chưa dừng lại ở đó, các quốc gia nhỏ hơn cũng không thoát khỏi bối cảnh kinh tế khó khăn. Nhiều nước đã nợ nần chồng chất trong 10 năm qua để giải quyết những hậu quả của cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008 và đại dịch COVID-19. Giờ đây, lãi suất đang bắt đầu tăng lên, đúng ngay lúc giá nhiều mặt hàng thiết yếu như thực phẩm và nhiên liệu đang leo thang.

Giám đốc phụ trách chiến lược, chính sách và đánh giá của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) Ceyla Pazarbasioglu, cho biết tổng các khoản vay trên toàn cầu của các chính phủ, tập đoàn và hộ gia đình đã tăng thêm 28 điểm phần trăm lên tương đương 256% GDP vào năm 2020. Đây là mức chưa từng thấy kể từ sau hai cuộc xung đột thế giới trong nửa đầu thế kỷ XX.

Trong khi các quốc gia giàu có ít gặp khó khăn trong việc đối phó với các khoản nợ ngày càng tăng nhờ lãi suất vẫn ở mức thấp và tăng trưởng kinh tế vững chắc, rất nhiều nền kinh tế đang phát triển đang cảm thấy áp lực hơn.

Khoảng 60% các quốc gia có thu nhập thấp - tức khoảng 70 quốc gia đủ điều kiện đối với chương trình đình chỉ thanh toán nợ toàn cầu trong thời kỳ đại dịch, có nguy cơ rơi vào tình trạng nợ cao hoặc đã rơi vào cảnh khốn cùng trong năm 2020, tăng so với mức 30% vào năm 2015, theo IMF. Vấn đề nợ được coi là khó khăn khi một quốc gia không thể thực hiện các nghĩa vụ tài chính của mình và cơ cấu lại nợ là bắt buộc.

Trong đó, một ví dụ điển hình về rủi ro mà các nước đang phát triển yếu hơn phải đối mặt là Sri Lanka. Nước này đang phải đàm phán với IMF để có được hỗ trợ tài chính khẩn cấp, trong bối cảnh đất nước đang lâm vào cuộc khủng hoảng kinh tế nghiêm trọng nhất kể từ khi giành độc lập vào năm 1948. Đảo quốc 22 triệu dân này hiện đang phải đối mặt với tình trạng thiếu ngoại tệ, nhiên liệu và các nguồn cung cấp thiết yếu khác cũng như lạm phát gia tăng.

Triển vọng ảm đạm cho nền kinh tế toàn cầu

Tác động nặng nề của cuộc xung đột tại Ukraine đang lan rộng trên khắp thế giới, khiến IMF hạ dự báo tăng trưởng kinh tế toàn cầu xuống 3,6% trong năm 2022 và trong năm 2023. Mức dự báo tăng trưởng cho năm nay của WB thậm chí còn thấp hơn chỉ vào khoảng 3,2%, giảm so với mức dự báo 4,1% được thể chế này đưa ra trước đó.

Báo cáo Triển vọng kinh tế thế giới của IMF cũng chỉ rõ tăng trưởng toàn cầu trung hạn cũng sẽ giảm xuống mức 3,3%, thấp hơn so với mức trung bình 4,1% trong khoảng thời gian 2004-2013. IMF quan ngại rằng kinh tế sụt giảm có thể thấy rõ nhất tại các quốc gia nghèo nhất, đe dọa xóa bỏ những thành quả trong phục hồi kinh tế sau đại dịch.

Báo cáo của IMF còn nhận định các quốc gia châu Âu sẽ chứng kiến tăng trưởng chậm hơn do cuộc xung đột tại Ukraine đẩy giá nhiên liệu và lương thực tăng cao, kéo theo lạm phát tăng và tình trạng này sẽ diễn ra trong thời gian dài hơn dự kiến. Do vậy, các nước trên thế giới, đặc biệt là các nước đang phát triển và mới nổi, sẽ chịu ảnh hưởng từ sự sụt giảm tại khu vực này.

Tăng trưởng Khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) được dự báo giảm xuống mức 2,8% trong năm nay, thấp hơn 1,1% so với mức dự đoán trước đó.

Người tiêu dùng lựa chọn mua hàng tại một siêu thị ở Frankfurt, Đức. (Ảnh: THX/TTXVN)

Theo IMF, Italy và Đức là hai quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề hơn so với các quốc gia châu Âu khác do cuộc khủng hoảng tại Ukraine, bởi nhu cầu năng lượng và các ngành sản xuất lớn của hai nước này phụ thuộc nhiều vào Nga.

IMF dự báo tăng trưởng kinh tế Đức sẽ chỉ dừng ở mức 2,1% trong năm nay, giảm mạnh so với mức dự báo 3,8% hồi tháng Một. Tương tự, Italy cũng sẽ chứng kiến tăng trưởng kinh tế năm 2022 giảm xuống còn 2,3%, thấp hơn so với mức 3,8% được dự đoán trước đó.

Dù châu Âu là khu vực dễ bị tổn thương nhất, ngân hàng Goldman Sachs mới đây cho rằng xác suất kinh tế Mỹ suy thoái trong 12 tháng tới là 15% và trong 24 tháng tới là 35%. Còn công ty tài chính Nomura của Nhật Bản cho rằng Trung Quốc ngày càng có nguy cơ sẽ rơi vào suy thoái trong mùa Xuân này.

IMF cho rằng nền kinh tế Mỹ và Trung Quốc sẽ cảm nhận được sự tác động của cuộc khủng hoảng Ukraine và làn sóng dịch COVID-19, theo đó nền kinh tế lớn nhất thế giới Mỹ sẽ chỉ tăng trưởng 3,7% trong khi mức này đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới Trung Quốc là 4,4%.

Tổng Giám đốc IMF Kristalina Georgieva cho biết, đà giảm tốc kéo dài của nền kinh tế Trung Quốc sẽ có hiệu ứng lan tỏa đáng kể trên toàn cầu, nhưng Trung Quốc có khả năng sẽ điều chỉnh chính sách để cải thiện tình hình này.

Với hai quốc gia trung tâm của cuộc xung đột đang khiến cả thế giới điêu đứng, IMF dự báo nền kinh tế Ukraine sẽ suy giảm 35% trong năm nay, trong khi GDP của Nga giảm 8,5%.

Tăng trưởng trong hoạt động thương mại toàn cầu cũng được dự báo sẽ giảm tốc trong năm nay. Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) dự đoán khối lượng thương mại hàng hóa của thế giới sẽ chỉ tăng 3% trong năm nay, giảm so với mức 4,7% được đưa ra trước đó.

Nhưng Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala cho biết phụ thuộc vào diễn biến của đại dịch và tình hình chiến sự tại Ukraine mà hoạt động thương mại toàn cầu có thể chỉ tăng "ì ạch" ở mức 0,5% hoặc khởi sắc với mức tăng cao 5,5%.

Đối với lạm phát, IMF dự báo chỉ số này sẽ tiếp tục ở mức cao trong thời gian dài. Theo IMF, tình trạng trên có thể xấu hơn nếu cán cân cung và cầu không được đảm bảo.

Thể chế tài chính này dự báo lạm phát tại các nền kinh tế phát triển sẽ ở mức 5,7%, các nền kinh tế đang phát triển mới nổi là 8,7% trong năm nay, tăng lần lượt 1,8% và 2,8% so với dự báo đưa ra hồi tháng 1/2022. Ông Gourinchas cảnh báo lạm phát đang trở thành mối đe dọa hiện hữu đối với nhiều nền kinh tế.

Theo ông, Fed và nhiều ngân hàng trung ương khác đang chuyển dịch sang chính sách siết chặt tiền tệ, song tình trạng gián đoạn do cuộc khủng hoảng Ukraine đang gia tăng những áp lực về các chủ trương này./.

Tác giả: Khánh Ly