Một năm sau khi bị luận tội lần đầu tiên, cựu tổng thống Donald Trump lại bị xét tử trong phiên tòa chưa từng có tiền lệ tại Thượng viện bắt đầu từ ngày 9/2.

Trump đã bị luận tội vào tháng 12/2019 với cáo buộc lạm dụng quyền lực, cản trở quốc hội, nhưng sau đó được Thượng viện tha bổng. Lần này, ông bị xét xử với cáo buộc "kích động bạo loạn" vì vai trò của mình trong cuộc hỗn loạn gây chết người vào tháng trước tại Đồi Capitol.

Donald Trump tại Nhà Trắng ngày 7/12/2020. Ảnh: AFP.

Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi đã chỉ định một nhóm gồm 9 đại diện của Hạ viện, tất cả đều là luật sư thuộc đảng Dân chủ, để đóng vai trò như công tố viên, trình bày các lập luận tại phiên tòa ở Thượng viện để chứng minh Trump có tội. Những người này hoàn toàn khác với 7 đại diện đã tham gia phiên tòa xét xử Trump năm 2020.

Dẫn đầu họ là Jamie Raskin, học giả hiến pháp đã bắt đầu soạn thảo điều khoản luận tội Trump ngay sau khi đám đông bạo loạn xông vào Đồi Capitol vào ngày 6/1.

Raskin, 58 tuổi, đến từ Maryland, đảm nhận vụ án lớn nhất trong sự nghiệp khi đang để tang con trai Tommy, người đã tự tử vào đêm giao thừa. "Tôi sẽ không để mất con trai vào cuối năm 2020 và rồi lại mất đất nước cũng như nền cộng hòa của tôi vào năm 2021", Raskin nói vào tháng trước.

Một "công tố viên" nổi bật khác là Stacey Plaskett, 54 tuổi, bà mẹ 5 con người da màu đến từ Quần đảo Virgin thuộc Mỹ. Là đại biểu của một vùng lãnh thổ thuộc Mỹ, Plaskett không có quyền bỏ phiếu tại Hạ viện và do đó đã không thể bỏ phiếu luận tội Trump. Nhưng bà cho rằng Trump "đã âm mưu tiến hành đảo chính".

Trong một bản tóm tắt lập luận trước phiên xét xử, các "công tố viên" cáo buộc Trump "tạo ra một thùng thuốc nổ, quẹt diêm và tìm kiếm lợi ích cá nhân từ sự tàn phá sau đó".

Họ cũng có ý định xoáy sâu vào các phát ngôn của Trump, bao gồm bài phát biểu kêu gọi đám đông người ủng hộ ở gần Nhà Trắng "thể hiện sức mạnh" trước cuộc bạo loạn ngày 6/1. "Các bạn sẽ không thể lấy lại đất nước của chúng ta bằng sự yếu ớt", Trump nói, thúc giục họ "chiến đấu quyết liệt", trước khi người ủng hộ tuần hành đến Đồi Capitol.

Các lập luận của nhóm "công tố viên" này sẽ được trình bày trước 100 thượng nghị sĩ Mỹ, đóng vai trò là bồi thẩm đoàn định đoạt Trump có tội hay không. Không chỉ vậy, trong phiên tòa xét xử Trump, họ còn là nhân chứng và nạn nhân tại hiện trường khi những kẻ bạo loạn rình rập các nhà lập pháp ở Đồi Capitol.

Dù vậy, trong bồi thẩm đoàn này có nhiều người Cộng hòa trung thành với Trump, bao gồm thượng nghị sĩ Josh Hawley, 41 tuổi, người có thể trở thành ứng viên tổng thống trong tương lai và Ted Cruz, từng là luật sư hiến pháp, người đã nhiều lần lên tiếng bảo vệ Trump.

Họ nằm trong số ít thượng nghị sĩ đã bỏ phiếu chống lại việc chứng nhận kết quả bầu cử ở một số bang. Cruz gọi nỗ lực kết tội tổng thống đã mãn nhiệm là hành động "báo thù". Cũng ở trong nhóm này có thượng nghị sĩ Rand Paul, người cáo buộc phe Dân chủ "loạn trí vì lòng căm thù của họ" với Trump.

Tuần trước, Paul, 58 tuổi, đã yêu cầu Thượng viện bỏ phiếu hủy bỏ phiên tòa với lý do vi hiến. Nỗ lực của Paul thất bại với kết quả 55 người phản đối hủy phiên tòa, trong khi 45 người đồng ý.

Tuy nhiên, kết quả này báo trước việc kết tội Trump rất khó xảy ra, khi 45 trong số 50 thượng nghị sĩ Cộng hòa cho rằng phiên tòa vi hiến. Để kết tội Trump, cần 2/3 Thượng viện đồng ý, tức 17 thượng nghị sĩ Cộng hòa quay lưng với cựu tổng thống.

Dù vậy, một số thượng nghị sĩ được cho là sẽ nhập cuộc cùng phe Dân chủ, gồm Mitt Romney, người đã bỏ phiếu kết tội Trump trong lần luận tội đầu tiên. Thượng nghị sĩ Pennsylvania Pat Toomey cũng đã nói rằng Trump "có hành vi xứng đáng bị luận tội" bằng cách kích động bạo loạn.

Trong khi đó, những người ôn hòa như Lisa Murkowski và Susan Collins chưa thể hiện quan điểm rõ ràng. Lãnh đạo phe thiểu số tại Thượng viện Mitch McConnell, người có ảnh hưởng lớn trong đảng Cộng hòa, nói rằng ông đang xem xét bỏ phiếu kết tội Trump.

Tuy nhiên, một số thượng nghị sĩ cho rằng việc ủng hộ kết tội Trump có thể đe dọa vị trí lãnh đạo của McConnell, khi Trump có nền tảng người ủng hộ trung thành lớn. "Nếu bạn muốn loại bỏ Donald Trump khỏi đảng, chính bạn sẽ bị loại bỏ", thượng nghị sĩ Lindsey Graham, một đồng minh trung thành của Trump, nói.

Theo Hiến pháp, Chánh án Tòa án Tối cao Mỹ là chủ tọa phiên tòa luận tội một tổng thống đương nhiệm. Nhưng vì Trump đã mãn nhiệm, Chánh án John Roberts sẽ không giữ vị trí này. Điều đó khiến thượng nghị sĩ Patrick Leahy, 80 tuổi, Chủ tịch Thượng viện tạm quyền, đảm nhận vai trò điều hành phiên xử.

Đó là vị trí phức tạp đối với Leahy, người cũng sẽ là một thành viên trong "bồi thẩm đoàn". Leahy gần đây cảm thấy không khỏe và phải nhập viện một thời gian ngắn chỉ vài giờ sau khi tuyên thệ nhậm chức chủ tọa phiên tòa ngày 26/1.

Leahy là nhà lập pháp theo khuynh hướng tự do, đặc biệt yêu thích nhân vật Người Dơi và đã vài lần xuất hiện với vai trò khách mời đặc biệt trong các bộ phim về nhân vật này. Ông cũng là một nhiếp ảnh gia nghiệp dư.

Trump từng chế giễu Leahy trong cuộc mít tinh năm 2018, nói rằng ông "rượu chè be bét". Leahy bác bỏ bình luận này của Trump là "nhảm nhí" và nói rằng ông không biết tại sao Trump lại nghĩ rằng ông là một người nghiện rượu.

Raskin đã gửi thư tới bị cáo Donald Trump để mời ông làm chứng trong phiên xét xử. Tuy nhiên, luật sư cho biết Trump bác bỏ yêu cầu này, nhấn mạnh phiên xử là "vi hiến".

Trump đã có sự thay đổi đội ngũ biện hộ vào phút chót. Ngày 31/1, David Schoen và Bruce Castor được công bố là các luật sư mới, thay thế cho đội ngũ trước đó, chưa đầy 10 ngày trước khi phiên tòa luận tội bắt đầu.

Cả hai luật sư đều có kinh nghiệm dày dặn bào chữa tại tòa. Schoen là luật sư đến từ Atlanta, bang Georgia, chuyên chọn các vụ án và thân chủ nổi tiếng. Ông từng biện hộ cho cố vấn chính trị của Trump là Roger Stone. Castor đã dành phần lớn sự nghiệp pháp lý của mình với tư cách công tố viên bang Pennsylvania, vươn lên từ cấp quận để trở thành tổng chưởng lý bang.

Một số nguồn tin nói rằng Trump đã "chia tay" đội luật sư ban đầu vì ông cương quyết muốn thúc đẩy lập luận rằng Joe Biden chiến thắng nhờ gian lận bầu cử. Tuy nhiên, luật sư Schoen nói vào đầu tuần trước rằng ông không có kế hoạch nêu cáo buộc gian lận bầu cử trong lời biện hộ.

Hai luật sư dự kiến tập trung vào các lập luận rằng tổ chức phiên tòa luận tội cựu tổng thống là không phù hợp vì Trump không thể bị phế truất khỏi một vị trí mà ông không còn nắm giữ. Họ cũng cho rằng ngôn ngữ của Trump trong bài phát biểu trước cuộc bạo loạn nên được hiểu theo nghĩa bóng và không "cấu thành hành vi kích động bạo lực".

Tuy cho rằng luận tội Trump là hợp hiến, Thượng nghị sĩ Pat Toomey thừa nhận rất ít khả năng Thượng viện kết tội Trump. "Đã có 45 thượng nghị sĩ đảng Cộng hòa bỏ phiếu cho rằng việc mở phiên tòa là không thích hợp, vì vậy bạn có thể suy luận những người đó sẽ bỏ phiếu thế nào về việc kết tội", Toomey nói.

Tác giả: Phương Vũ