Theo thông tin trên Cổng thông tin Quốc gia về đăng ký doanh nghiệp, Nhà xuất bản (NXB) Giáo dục Việt Nam do Bộ Giáo dục và Đào tạo, đại diện Nhà nước sở hữu 100% vốn. Đơn vị này được thành lập ngày 19/1/2004, vốn điều lệ hiện là 596 tỷ đồng.

NXB đang hoạt động theo mô hình công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên nhằm tổ chức biên soạn, biên tập, in ấn, phát hành sách giáo khoa và các ấn phẩm phục vụ giảng dạy, học tập.

Doanh thu nghìn tỷ, không công bố BCTC từ năm 2020

Là doanh nghiệp nhà nước, theo quy định, NXB này phải công bố thông tin định kỳ, về chiến lược phát triển; kế hoạch sản xuất, đầu tư; báo cáo tài chính bán niên và cả năm, báo cáo chế độ lương thưởng... Tuy nhiên, kể từ năm 2020 đến nay, NXB này chưa hề công khai báo cáo tài chính.

Theo báo cáo tài chính từ năm 2014-2019, doanh thu của NXB này liên tục tăng trưởng. Bắt đầu từ năm 2015, doanh thu đề đạt trên 1.000 tỷ đồng. Năm gần nhất NXB Giáo dục công bố kết quả kinh doanh là 2019, với sản lượng sản xuất sách giáo khoa là 125,17 triệu bản, tăng 10,2% so với năm 2018, doanh thu đạt kỷ lục 1.428 tỷ đồng. Trong đó, chỉ riêng doanh thu sách giáo khoa đã lên tới 967 tỷ đồng.

Nhờ đó, lợi nhuận năm 2019 đạt gần 132 tỷ, tăng khoảng 3% và mức này chỉ xếp sau năm 2017 với lợi nhuận trước thuế là 150 tỷ đồng. Tuy vậy, trong năm 2019, số nộp ngân sách của NXB Giáo dục lại giảm xuống còn 91 tỷ đồng so với mức đóng góp 160 tỷ đồng của năm 2018.

Cách đây 3 năm, NXB Giáo dục Việt Nam từng cho biết nắm 60-70% thị phần phát hành sách cả nước. Nhà xuất bản này cũng từng nắm trên 50% vốn điều lệ của 11 công ty con. Tổng doanh thu của 11 doanh nghiệp này năm 2019 là 1.359 tỷ đồng và lợi nhuận là 32,4 tỷ đồng.

Cho đến báo cáo gần nhất là tháng 6/2020, danh sách công ty mà đơn vị này nắm 50% vốn giảm xuống còn 7 công ty. Trong đó, Công ty Cổ phần Sách và TBTH Tp.HCM đạt kết quả kinh doanh ấn tượng nhất với doanh thu năm 2019 đạt 492 tỷ đồng và lợi nhuận 9,6 tỷ đồng với mức chi trả cổ tức 10%. Đây cũng là doanh nghiệp có vốn đầu tư thực góp của Nhà xuất bản Giáo dục lớn nhất 36,9 tỷ đồng, tương ứng tỉ lệ 42,5%. Công ty Cổ phần Học liệu là đơn vị kinh doanh "kém sáng" với 23,4 tỷ đồng còn lợi nhuận âm 3,1 tỷ đồng. Vốn góp của Nhà xuất bản Giáo dục tại đây là 5,1 tỷ đồng, tương ứng tỉ lệ 51%.

Tổng doanh thu của 11 công ty con năm 2019 là 1.359 tỷ đồng và lợi nhuận là 32,4 tỷ đồng.

Trong 7 công ty này lại có 3 công ty được NXB lên lên kế hoạch thoái vốn song chưa công bố kết quả cụ thể. Ngoài ra, NXB Giáo dục Việt Nam cũng có 26 công ty liên kết khác (sở hữu từ 20-50% vốn điều lệ).

Thu nhập bình quân quản lý 44,6 triệu đồng/tháng

Lợi nhuận giai đoạn 2017-2019 đều trên 100 tỷ đồng mỗi năm, nhưng lãnh đạo nhà xuất bản này vẫn báo cáo rằng dù nhận được sự quan tâm, chỉ đạo sâu sát của lãnh đạo Bộ Giáo dục và Đào tạo, sự ủng hộ của các ban, ngành trung ương, địa phương, sự quan tâm của xã hội… nhưng đơn vị này vẫn phải đối mặt với không ít khó khăn.

Cụ thể là, tình hình kinh tế xã hội tuy đã khởi sắc nhưng vẫn còn nhiều khó khăn. Giá vật tư, nguyên liệu, đặc biệt là giá giấy tăng rất cao (20% - 25%), chi phí vận chuyển ở mức cao, theo đó chi phí sản xuất lớn, đã ảnh hưởng đến kết quả sản xuất - kinh doanh.

"Giá sách giáo khoa cho năm học 2019-2020 đã được điều chỉnh, bù đắp được một phần chi phí, nhưng vẫn không đủ giảm hết lỗ trong xuất bản sách giáo khoa", báo cáo của lãnh đạo NXB Giáo dục cho hay.

Thêm vào đó, tình trạng in lậu sách giáo dục tiếp tục gia tăng với nhiều hình thức tinh vi, tác động tiêu cực đến hiệu quả hoạt động xuất bản - phát hành của NXB Giáo dục và các đơn vị trong hệ thống.

Ngoài ra, NXB này còn cho rằng tình hình kinh tế nói chung và thị trường chứng khoán nói riêng chưa bền vững, các nhà đầu tư không quan tâm nhiều đến việc đầu tư vào các công ty cổ phần về lĩnh vực phát hành sách giáo khoa do lợi nhuận thấp nên kết quả thoái vốn của NXB Giáo dục còn hạn chế. Thủ tục, hồ sơ tài liệu và quá trình thoái vốn cần nhiều thời gian, kéo dài.

Theo báo cáo có chữ ký của Chủ tịch Nguyễn Đức Thái, "NXB Giáo dục đã bước vào cạnh tranh thực sự, khốc liệt, chịu sự chế tài bởi các quy định chặt chẽ đối với doanh nghiệp, rất khó khăn trong việc cạnh tranh với các doanh nghiệp tư nhân".

Khó khăn là vậy song mức thu nhập của quản lý, nhân viên ở NXB Giáo dục cũng không phải là mức thấp. Năm 2020, trong báo cáo lương thưởng, bình quân mỗi người quản lý của nhà xuất bản có thu nhập 44,6 triệu đồng và nhân viên là 27,6 triệu đồng một tháng. Trong đó, lương bình quân của quản lý giảm từ 51 triệu đồng/tháng còn lương nhân viên lại tăng từ mức 25,5 triệu đồng/tháng. NXB có tổng 269 lao động.

Kế hoạch năm 2020

NXB Giáo dục lên kế hoạch cho năm 2020 sẽ xuất bản sách giáo khoa với sản lượng giảm gần 3 triệu bản so với năm ngoái, xuống 122,4 triệu bản. Tổng doanh thu mục tiêu là 1.307 tỷ đồng. Mức doanh thu này lại có vẻ “đi lùi" so với năm 2019 song mục tiêu doanh thu từ sách giáo khoa lại tăng hơn 4% lên 1.010 tỷ đồng so với năm liền trước.

Với mức doanh thu này, NXB Giáo dục lên kế hoạch đạt 125 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế và nộp ngân sách 97 tỷ đồng.

Về kế hoạch cụ thể năm 2020, NXB Giáo dục cho biết sẽ ưu tiên hàng đầu cho nhiệm vụ biên soạn sách giáo khoa mới, rút kinh nghiệm từ việc tổ chức biên soạn các bộ sách giáo khoa lớp 1 để tập trung nguồn lực hoàn thành bộ sách giáo khoa lớp 2, lớp 6 chất lượng tốt để gửi Hội đồng Quốc gia thẩm định, và tổ chức xuất bản kịp thời đáp ứng được lộ trình thay sách giáo khoa của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong năm học 2021-2022.

Nhà xuất bản này cũng tổ chức biên soạn đồng thời các bộ sách bổ trợ mới, sách tham khảo thiết yếu, sách giáo dục địa phương, sách điện tử, học liệu điện tử kèm sách giáo khoa giấy và các phần mềm học trực tuyến.

Đồng thời, duy trì hợp tác với các đối tác trong, ngoài nước để đa dạng hoá và nâng cao tính cạnh tranh mảng sách Tiếng Anh.

Về công tác in, phát hành, NXB Giáo dục cho biết sẽ tiếp tục phát hành sách đến học sinh thông qua kênh công ty sách - TBTH địa phương, các đại lý, cửa hàng. Duy trì tỉ lệ tồn kho an toàn, dự báo thị trường để dự trữ sách cho từng thời điểm, không để thiếu sách, sốt sách, nhất là sách giáo khoa lớp 2, lớp 6. Xây dựng các phương án phát hành sách linh hoạt, phù hợp với thực tiễn, đối phó với tình hình dịch bệnh Covid-19 khó lường.

Đồng thời tiếp tục vận động sử dụng sách giáo khoa cũ; tăng cường hiệu quả sử dụng tủ sách giáo khoa dùng chung tại thư viện trường học, đảm bảo 100% học sinh có đủ sách giáo khoa đến trường, không có học sinh phải bỏ học vì thiếu sách giáo khoa.

Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Giáo dục Phương Nam đã lãi khủng từ SGK như thế nào ?

Công ty Cổ phần Đầu tư và Phát triển Giáo dục Phương Nam (SED) được thành lập năm 2007, là thành viên của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGDVN) với số vốn đầu tư 43,4 tỷ đồng - tương ứng 43,4% vốn điều lệ.

CTCP Đầu tư và Phát triển giáo dục Phương Nam mới đây đã công bố BCTC đã kiểm toán năm 2021 với doanh thu thuần năm 2021 đạt hơn 685 tỷ đồng, tăng 13% so với cùng kỳ. Trong đó, doanh thu sách giáo dục là khoản thu nhập chính của doanh nghiệp khi ghi nhận tới gần 663 tỷ đồng, doanh thu từ thiết bị giáo dục là 14 tỷ đồng, doanh thu bán giấy gần 12 tỷ đồng và doanh thu từ hoạt động kinh doanh đạt gần 2 tỷ đồng.

Sau khi khấu trừ đi mọi chi phí, doanh nghiệp đem về hơn 50 tỷ đồng lãi trước thuế, lãi ròng đạt 38 tỷ đồng, tăng nhẹ gần 1 tỷ đồng so với năm 2020.

Năm 2021, doanh nghiệp đề ra mục tiêu doanh thu đạt 606 tỷ đồng và lợi nhuận trước thuế là 47 tỷ đồng. Như vậy, kết thúc năm, tài chính CTCP Đầu tư và Phát triển giáo dục Phương Nam đã thực hiện vượt lần lượt 114% và 107% chỉ tiêu doanh thu và lợi nhuận đề ra trước đó.

Bí quyết kinh doanh: Bạo chi để tập huấn SGK và phát triển thị trường?

Hàng năm, doanh nghiệp ghi nhận khoản chi phí phát triển sản phẩm, thị trường, tập huấn tương đối cao khi trong nhiều năm liên tiếp, đặc biệt trong khoảng thời gian từ năm 2017-2021 khoản chi phí phải chi ra cho mục này ghi nhận đều đặn "ngốn tiền" của doanh nghiệp ở mức trên 20 tỷ đồng, có năm lên đến gần 30 tỷ đồng. Chỉ trong 9 tháng năm 2021, CTCP Đầu tư và Phát triển giáo dục Phương Nam đã bạo chi để "tập huấn và phát triển thị trường" số tiền khủng là gần 54 tỷ đồng, khiến ai cũng "giật mình".

Từ năm 2019, NXB Giáo dục Việt Nam đã thông qua "thỏa thuận khung" để sở hữu quyền chi phối ở một số công ty mà không cần nắm giữ đủ tỉ lệ cổ phần chi phối. Đổi lại, các công ty liên kết có nguồn vốn do tư nhân sở hữu phần lớn cổ phần - được tham gia thực hiện từng phần hoặc toàn bộ công đoạn trong quá trình xuất bản sách, thiết bị giáo dục của NXB Giáo dục Việt Nam. Trong số đó có CTCP Đầu tư và Phát triển giáo dục Phương Nam.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cho biết cơ quan chức năng đang thanh tra nhiều hoạt động của Nhà xuất bản Giáo dục - đơn vị nắm phần lớn thị phần phát hành sách. (Ảnh: NXB Giáo dục)

Kể từ năm 2019 khi được chia phần trong "miếng bánh" sản xuất sách giáo khoa đến nay, Công ty Phương Nam ghi nhận có sự tăng trưởng về doanh thu nhưng không rõ rệt và thiếu tính đột phá. Trong giai đoạn từ năm 2019 - 2021, Phương Nam ghi nhận doanh thu tăng trưởng đều ở mức trên 600 tỷ đồng, lợi nhuận trước thuế đi ngang ở mức 50 tỷ đồng và lợi nhuận sau thuế cũng ghi nhận gần như giậm chân tại chỗ loanh quanh trong khoảng 38 tỷ đồng.

Tính đến cuối năm 2021, tổng tài sản của doanh nghiệp ghi nhận hơn gần 407 tỷ đồng, tăng 26% so với con số ghi nhận hồi đầu năm.

SED chia sẻ năm 2022, doanh nghiệp đề ra chỉ tiêu thận trọng với doanh thu cho năm nay đạt 698 tỷ đồng, tăng 2%; lợi nhuận trước thuế đạt 47 tỷ đồng, giảm 6% và chia cổ tức tỉ lệ 15%. Qua đó, phát hành hơn 53 triệu bản sách.

Lãnh đạo thu nhập tiền tỷ

Đáng chú ý, trong năm 2021 SED đã chi tới gần 5 tỷ đồng để chi trả các khoản thù lao, tiền lương, tiền thưởng cho HĐQT và Ban Điều hành công ty.

Cụ thể, ông Lê Huy, Chủ tịch HĐQT được nhận hơn 1,07 tỷ đồng; bà Lê Phương Mai, Uỷ viên HĐQT kiêm Tổng Giám đốc được nhận tới hơn 908 triệu đồng… Ngoài ra các vị trí Phó Tổng Giám đốc và Kế toán trưởng đều ghi nhận mức tiền lương của Ban Điều hành dao động từ 550 triệu đồng trở lên.

Trước những vấn đề bất thường của NXB Giáo dục Việt Nam liên quan đến hoạt động kinh doanh, bên hành lang Quốc hội sáng 26/5, trả lời báo chí về vấn đề này, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho biết, Nhà xuất bản Giáo dục là doanh nghiệp Nhà nước, có trách nhiệm và nghĩa vụ thực hiện đầy đủ các quy định của luật pháp. Tuy nhiên, trong quá trình hoạt động, Nhà xuất bản cũng có những vấn đề cần kiểm tra, làm rõ. Vì vậy, thời gian qua Bộ Giáo dục và Đào tạo đã phối hợp với các cơ quan chức năng thanh tra, kiểm tra, đánh giá toàn diện hoạt động của nhà xuất bản giáo dục nói chung và quá trình xuất bản sách giáo khoa nói riêng.

"Tôi đã chỉ đạo triển khai việc này từ 2021 và hiện nay các cơ quan liên quan đang thực hiện nhiệm vụ. Khi có kết quả cụ thể, sẽ thông tin đầy đủ", Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nói.

Tác giả: Trần Thu Thảo