Cử tri bỏ phiếu tổng tuyển cử tại điểm bầu cử ở Mexico City, Mexico ngày 2/6/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Ngày 2/6, hơn 98 triệu cử tri đủ điều kiện ở Mexico đã đi bỏ phiếu bầu ra tân tổng thống, 500 thành viên Hạ viện, 128 thành viên Thượng viện và gần 20.000 vị trí lãnh đạo địa phương. Nhưng không chỉ quy mô lớn của sự kiện mới khiến nó trở nên quan trọng trong mắt các nhà quan sát và hoạch định chính sách ở Mỹ.

Lần đầu tiên trong lịch sử, Mexico sẽ bầu ra nữ tổng thống đầu tiên. Hai ứng cử viên dẫn đầu đều là nữ – Claudia Sheinbaum, thuộc đảng Morena, người được liên minh cầm quyền Sigamos Haciendo Historia (Chúng ta tiếp tục làm nên lịch sử) ủng hộ và Xóchitl Gálvez, người được liên minh các đảng đối lập Fuerza y Corazón por México (Sức mạnh và Con tim vì Mexico) hậu thuẫn.

Cuộc bỏ phiếu cũng rất quan trọng vì nó diễn ra cùng năm với cuộc bầu cử tổng thống Mỹ – điều chỉ diễn ra 12 năm một lần – và xuất hiện vào thời điểm chuyển giao trong quan hệ giữa hai nước.

“Những năm mà tất cả những gì Mỹ mong muốn là một Mexico an toàn và ổn định đã qua. Bây giờ họ cũng quan tâm đến một quốc gia có chính sách công tốt”, Rafael Fernández de Castro Medina, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ-Mexico tại Đại học California, San Diego, cho biết, đồng thời chỉ ra số lượng người Latinh ngày càng tăng ở Mỹ và mối quan hệ ngày càng tăng giữa hai nước.

Dưới đây là một số vấn đề lớn nhất ảnh hưởng đến mối quan hệ Mỹ - Mexico bởi cuộc bầu cử ngày 2/6:

Về kinh tế: Mexico đã trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Mỹ vào năm ngoái, vượt qua Trung Quốc và Canada. Các chuyên gia cho rằng điều này phần lớn là do các vấn đề địa chính trị như đại dịch, di sản của cuộc chiến thương mại của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump nhằm vào Trung Quốc và cuộc xung đột ở Ukraine - tất cả đều khuyến khích hoạt động đưa chuỗi cung ứng về gần (nearshoring), tức là khi các công ty đưa cơ sở sản xuất đến gần thị trường nội địa hơn. Điều này đã thúc đẩy nhập khẩu của Mỹ từ Mexico và đầu tư từ Mỹ vào Mexico.

Chìa khóa tạo điều kiện thuận lợi cho sự thay đổi này là việc kí kết Hiệp định thương mại USMCA, có hiệu lực vào năm 2020 giữa Mexico, Mỹ và Canada.

Lila Abed, Giám đốc Viện Mexico tại tại Trung tâm Wilson giải thích: “Trong bối cảnh thuận lợi đó, USMCA đã đưa ra một khung pháp lý mang lại nhiều sự chắc chắn cho ba quốc gia Bắc Mỹ và Mexico đã nắm bắt các cơ hội cũng như đưa ra các chính sách thuế quan ưu đãi để biến điều này thành hiện thực”. 

Tuy nhiên, không phải tất cả đều "thuận buồm xuôi gió". Việc Mexico tuân thủ USMCA là một vấn đề gây tranh cãi giữa chính quyền của Tổng thống đương nhiệm Mexico Andrés Manuel López Obrador và chính quyền của cả Tổng thống Mỹ Joe Biden và người tiền nhiệm Donald Trump.

Chuyên gia Abed chỉ ra: “Tổng thống tiếp theo của Mexico sẽ phải giải quyết một loạt tranh chấp pháp lý mà Mỹ, được Canada ủng hộ, đã đưa ra trong khuôn khổ USMCA. Những điều này bao gồm lệnh cấm nhập khẩu ngô biến đổi gen [của Tổng thống López Obrador] để làm thực phẩm cho con người; sự chuyển hướng sang chính sách năng lượng dân tộc chủ nghĩa, điều đã ảnh hưởng đến các khoản đầu tư của Mỹ vào điện và hydrocarbon, cũng như hạn chế tầm quan trọng của năng lượng sạch”.

Theo chuyên gia Abed, bất kỳ ai đắc cử tổng thống Mexico trong cuộc bầu cử ngày 2/6 sẽ phải giải quyết vụ kiện do Mỹ đưa ra về những vấn đề trên. Họ cũng sẽ phải đàm phán lại thỏa thuận khi đến thời điểm gia hạn vào năm 2026.

Nhiều nhà phân tích cho rằng Mỹ hiện đang giảm nhẹ các tranh chấp về USMCA với hy vọng rằng điều này có thể xoa dịu những khác biệt trong các lĩnh vực khác, cả về các vấn đề trong nước của Mexico - chẳng hạn như cáo buộc vi phạm nhân quyền, cách đối xử của chính phủ với các nhà báo và sự gia tăng các vụ ám sát chính trị. – và các mối quan tâm song phương như nhập cư và buôn bán ma túy.

“Mối quan hệ Mỹ - Mexico rất mang tính giao dịch. Mexico đã đồng ý quản lý một phần cuộc khủng hoảng nhập cư ở Mỹ, giữ người nhập cư ở lại lãnh thổ Mexico. Đổi lại, Mỹ không kích hoạt các vụ kiện này”, Raquel López Portillo Maltos, thư ký điều hành nhóm thanh niên của tổ chức tư vấn Hội đồng Quan hệ Đối ngoại Mexico (Comexi) nói.

Về phần mình, Jorge Alberto Schiavon Uriegas, Phó Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu và Phân tích Chính sách đối ngoại Mexico, cho biết Tổng thống Obrador đã tuân theo chính sách "có qua có lại" đối với cả chính quyền Mỹ thời Trump và Biden, và điều này có thể sẽ tiếp tục với bà Sheinbaum nếu đắc cử.

“Mexico cam kết giải quyết hai vấn đề chính của nước này có ảnh hưởng đến Mỹ: di cư và fentanyl (một loại thuốc giảm đau nhưng có tính gây nghiện cao). Đổi lại, Mỹ giảm đáng kể những lời chỉ trích về vấn đề dân chủ và thể chế của Mexico, đồng thời giảm các biện pháp can thiệp, để lại nhiều chỗ trống hơn cho chính sách đối nội của Tổng thống Obrador”, chuyên gia Uriegas nêu quan điểm.

Tổng thống Mỹ Joe Biden (phải) trong cuộc gặp người đồng cấp Mexico Andres Manuel Lopez Obrador tại San Francisco, California, Mỹ ngày 17/11/2023. Ảnh: AFP/TTXVN

Về vấn đề di cư: Theo Carin Zissis, Tổng biên tập trang web của Hiệp hội châu Mỹ/Hội đồng châu Mỹ, trong khi cuộc khủng hoảng di cư qua biên giới dài hơn 3000 km giữa hai nước là mối quan ngại chung, vấn đề này nằm trong chương trình nghị sự của các chính trị gia Mexico thấp hơn nhiều so với ở Mỹ - nơi nó có thể là yếu tố quyết định trong cuộc bỏ phiếu bầu cử tổng thống vào tháng 11 năm nay.