Chuyên gia Joel S. Wit của Trung tâm Stimson, người sáng lập ra tổ chức chuyên giám sát các hoạt động của Triều Tiên 38 North (Mỹ), là một trong số ít người được tham gia những cuộc họp tối mật giữa giới chức Bình Nhưỡng và Washington hồi năm 2013. Đây là những cuộc thảo luận về vấn đề phi hạt nhân hóa mà theo ông Wit, Triều Tiên dường như đã bỏ nhiều tâm sức để chuẩn bị những kế hoạch rất rõ ràng về lộ trình này.

Những cuộc gặp kín xảy ra vào khoảng 5 năm trước vào thời điểm nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un đang trong những năm đầu tiên tiếp quản vị trí của người cha, cố lãnh đạo Kim Jong-il. Vào thời điểm năm 2013, ông Kim vẫn đang chủ trương đi theo chiến lược “byungjin”, có nghĩa là Triều Tiên sẽ phát triển hệ thống vũ khí hạt nhân làm lá chắn phòng vệ và đồng thời hiện đại hóa nền kinh tế.

Theo lời giải thích của giới chức Triều Tiên thì ông Kim cho rằng Triều Tiên cần phát triển vũ khí hạt nhân để tăng sức mạnh ngăn chặn Mỹ. Bình Nhưỡng không chỉ lo ngại về tình hình khu vực leo thang cuối năm 2012 đầu 2013 hay Mỹ điều máy bay ném bom bay qua bán đảo Triều Tiên, mà họ dường như còn cảm thấy "bất an" vì nghĩ Seoul và Washington có thể “bắt nạt” họ trong quá trình chuyển giao quyền lực ở Triều Tiên. Một quan chức Bình Nhưỡng khi đó nói rằng “hạt nhân” có nghĩa là “sinh tồn”.

Tuy nhiên, một số quan chức khác lại nỏi rằng đó chỉ là định hướng cho “tình hình hiện tại” và Triều Tiên có thể thay đổi nếu quan hệ Mỹ - Triều tốt hơn.

Đó là lý do vì sao tháng 6/2013, Triều Tiên nói rằng nước này cởi mở về quá trình phi hạt nhân hóa. Trong một cuộc gặp kín, giới chức Bình Nhưỡng nói rằng đây là ý kiến của nhà lãnh đạo Kim Jong-un và nó phản ánh mong muốn của ông Kim trong việc cải thiện quan hệ với Mỹ. Họ nhấn mạnh phi hạt nhân hóa có thể được đưa vào chương trình nghị sự trong các cuộc đàm phán song phương hay đa phương. Triều Tiên chỉ đưa ra một điều kiện duy nhất rằng Mỹ không được đặt ra điều kiện tiên quyết để những cuộc đàm phán này có thể xảy ra.

Vào thời điểm đó, yêu cẩu của Triều Tiên dường như không khiến chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama vừa lòng. Mỹ cảm thấy chưa thể “nguôi ngoai” vì hiệp định Ngày nhuận (Leap day) sụp đổ sau khi Triều Tiên dùng tên lửa tầm xa bắn vệ tinh vào quỹ đạo hồi năm 2012. Vào thời điểm đó, Washington chủ trương mở ra các cuộc đàm phán nhằm thuyết phục Triều Tiên dừng thử tên lửa và thể hiện quan điểm "chân thành" với cam kết phi hạt nhân hóa. Nhưng Mỹ cho rằng Bình Nhưỡng đã không thực hiện được điều đó và kết quả những cuộc gặp chưa đi tới đích cuối dù Triều Tiên đã trình bày bản kế hoạch rất chi tiết về tiến trình phi hạt nhân hóa trong những sự kiện đó.

Kế hoạch của Triều Tiên

Ngoại trưởng Mike Pompeo và nhà lãnh đạo Kim Jong-un trong cuộc gặp hồi đầu tháng bàn về việc tổ chức Hội nghị thượng đỉnh Mỹ - Triều ngày 12/6 (Ảnh: Reuters)

Yêu cầu mà Triều Tiên đưa ra là Mỹ phải từ bỏ chính sách “thù địch”. Điều này có vẻ nghe mơ hồ, nhưng thực tế Bình Nhưỡng đã liệt kê ra các tiêu chí rõ ràng: Mỹ phải dừng việc đối đầu về chính trị, kinh tế và an ninh để đổi lấy việc Triều Tiên loại bỏ kho vũ khí hạt nhân.

Về mặt chính trị, Mỹ phải thừa nhận Triều Tiên là một quốc gia có chủ quyền thông qua việc thiết lập quan hệ ngoại giao. Bình Nhưỡng cho rằng việc họ là một trong số ít những quốc gia không được Mỹ thừa nhận là một dấu hiệu cho thấy Washington có ý định lật đổ chế độ. Về mặt an ninh, Triều Tiên muốn Mỹ góp phần giúp chấm dứt tình trạng chiến tranh về mặt kỹ thuật trong khu vực kể từ sau cuộc chiến tranh Triều Tiên năm 1953, cụ thể họ mong muốn một hiệp định hòa bình vĩnh viễn. Về mặt kinh tế, Bình Nhưỡng yêu cầu Mỹ gỡ bỏ lệnh cấm vận, lệnh trừng phạt họ đã và đang phải hứng chịu trong nhiều thập niên.

Triều Tiên đã lên kế hoạch cụ thể, chia các lộ trình này theo 3 giai đoạn. Họ thậm chí tính đến việc tháo dỡ các cơ sở hạt nhân và loại bỏ hoàn toàn kho vũ khí hạt nhân ở thời điểm đó.

Tiến trình mà Triều Tiên đưa ra thoạt nghe rất khả quan, nhưng lại tồn tại nhiều vấn đề. Đầu tiên, Triều Tiên yêu cầu Mỹ phải thực hiện trước việc loại bỏ toàn bộ chính sách “thù địch” rồi Bình Nhưỡng mới bắt đầu đóng băng chương trình hạt nhân. Mỹ dĩ nhiên không đồng tình vì họ mong muốn 2 bên cùng thực hiện song song những cam kết đưa ra. Thứ hai, vấn đề kiểm tra và xác nhận liệu Triều Tiên từ bỏ tham vọng hạt nhân hay chưa là rất khó khăn. Bản thân khi Washington thắc mắc về vấn đề này, Triều Tiên cũng không thể đưa ra được một cơ chế xác minh toàn diện vào thời điểm đó.

Trong cuộc gặp năm 2013, Triều Tiên cũng yêu cầu Mỹ phải gỡ bỏ sự “bảo vệ” cho Hàn Quốc bằng việc rút quân Mỹ đồn trú và các khí tài quân sự khi hiệp định hòa bình được ký kết. Washington và Seoul vào lúc đó không đồng ý với đề xuất này.

Theo ông Joel S. Wit, bối cảnh 5 năm trước đây đã khác trước rất nhiều khi hiện tại Bình Nhưỡng sở hữu năng lực hạt nhân mạnh mẽ hơn. Tuy nhiên, đây là kịch bản rõ ràng nhất nhằm giúp cho giới quan sát có thể hình dung được về Hội nghị thượng đỉnh diễn ra vào ngày 12/6 tới giữa ông Kim và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Kế hoạch này rõ ràng khác hẳn với “mô hình Lybia” mà cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump John Bolton từng nhắc tới. Ông Bolton đề xuất Triều Tiên phải từ bỏ chương trình hạt nhân trước và Mỹ sẽ thực hiện những cam kết sau. Tuy nhiên, với tình hình hiện tại, ông Wit cho rằng Mỹ dường như sẽ không đẩy cuộc đàm phán vào tình thế rủi ro với cách tiếp cận cứng nhắc như ông Bolton đưa ra mà họ sẽ có phương pháp cụ thể và mềm mỏng hơn.

Theo Dân Trí