Hệ thống điện năng lượng mặt trời ven sông Vàm Cỏ Đông, thuộc thị xã Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh. (Ảnh: Thanh Tân/TTXVN)

Liên tục trong tháng 5 vừa qua, ngành điện đã nhiều lần nêu những khó khăn trong cung cấp điện khi nguồn nước thủy điện khô cạn, nguồn cấp than, khí cho nhiệt điện hạn chế.

Thiếu điện là hiện hữu nhưng đến nay nhiều dự án điện gió, điện mặt trời có công suất hàng nghìn MW vẫn chưa được huy động lên lưới góp phần giảm tải cho cung ứng điện.

Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo, Bộ Công Thương đã ban hành khung giá cho các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp. Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) cũng đã nỗ lực làm việc với các chủ đầu tư, nhưng đến nay, việc đàm phán các dự án vẫn bế tắc.

Việc giải quyết những vướng mắc cho các dự án điện "sạch" càng trở lên cấp bách khi vừa mới đây, Thủ tướng Chính phủ ký ban hành quyết định phê duyệt Quy hoạch phát triển điện lực quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050 (Quy hoạch điện VIII).

Quy hoạch này thể hiện quyết tâm loại bỏ dần điện than, điện khí trong tổng cơ cấu nguồn năng lượng và xác định tập trung phát triển năng lượng tái tạo để thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam theo cam kết tại Hội nghị Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu lần thứ 26 (COP 26).

Sau khi kết thúc thời gian hưởng cơ chế giá ưu đãi FIT của các dự án điện gió và các dự án điện mặt trời, có 85 dự án năng lượng tái tạo với tổng công suất hơn 4.676 MW không kịp đưa vào vận hành thương mại đúng tiến độ và hiện đang chờ cơ chế giá mới.

Để xây dựng khung giá điện cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp, ngày 3/10/2022, Bộ Công Thương đã ban hành Thông tư số 15/2022/TT-BCT quy định phương pháp xác định khung giá phát điện. Căn cứ theo đó, EVN đã lập và trình Bộ Công Thương kết quả tính toán khung giá phát điện.

Từ kết quả này, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 7/1/2023 về khung giá phát điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp làm cơ sở cho EVN và các chủ đầu tư sớm thỏa thuận giá điện để đưa các nhà máy vào vận hành, tránh gây lãng phí tài nguyên. Tuy nhiên, mức giá theo Quyết định số 21 không nhận được sự đồng tình từ các nhà đầu tư và cho đến nay, việc đàm phán giá mua bán điện cho loại hình năng lượng tái tạo này vẫn gặp khó.

Lãng phí hàng nghìn tỷ đồng

Theo văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ của hơn 30 nhà đầu tư điện gió, điện mặt trời, chỉ tính riêng 34 dự án đã hoàn thành đầu tư xây dựng, ước tính tổng vốn đã đầu tư gần 85.000 tỷ đồng; trong đó trên 58.000 tỷ đồng được tài trợ từ nguồn vốn ngân hàng.

Trao đổi về vấn đề này, bà Nguyễn Thị Thanh Bình - Phó Tổng giám đốc Tập đoàn T&T, Chủ tịch Công ty CP Năng lượng T&T, cho hay gần đây, chính sách áp dụng cho các dự án điện chuyển tiếp vẫn còn nhiều điểm bất cập về pháp lý cũng như hiệu quả tài chính cho nhà đầu tư. Phương pháp tính giá điện có một số điểm chưa phù hợp với thực tế đầu tư, khiến việc đàm phán gặp khó.

Nhiều nhà đầu tư điện sạch nêu, mỗi tháng họ phải trả hàng trăm triệu đồng để bảo trì các thiết bị điện mà không thể đưa nguồn điện của nhà máy lên lưới điện. Song khoản chi phí nặng nề nhất là lãi vay của dự án, với mức lãi 10-12%/năm. Các dự án điện tái tạo chuyển tiếp hiện nay chưa có giá điện nên doanh nghiệp rất khó “nói chuyện” với phía ngân hàng trong vấn đề tài chính.

Nhà máy điện mặt trời Sao Mai-An Giang được triển khai trong 2 năm 2019-2020 trên diện tích 275 ha tại huyện Tịnh Biên, tỉnh An Giang với tổng công suất 210 MWp. (Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN)

Trong bối cảnh nắng nóng tăng cao, phụ tải hệ thống điện quốc gia tiếp tục có xu hướng tăng và cao hơn kế hoạch, việc sớm huy động các nguồn điện tái tạo sẽ góp phần đảm bảo nguồn cung điện.

Ngày 16/3/2023, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã yêu cầu Bộ Công Thương rà soát các quy định hiện hành để xem xét, hướng dẫn về việc huy động tạm thời phát điện các dự án chuyển tiếp đã hoàn thành đầu tư xây dựng, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật vận hành trong thời gian các bên mua bán điện thực hiện đàm phán/thỏa thuận giá phát điện theo các quy định.

Đây được xem là phương án tạm thời gỡ khó cho doanh nghiệp trong việc huy động nguồn năng lượng tái tạo, bao gồm cả EVN và các chủ đầu tư điện gió, mặt trời. Tuy vậy, hàng chục dự án điện tái tạo chuyển tiếp vẫn chưa thể đàm phán, huy động điện.

Theo văn bản kiến nghị của nhóm các chủ đầu tư dự án điện tái tạo chuyển tiếp gửi Bộ trưởng Bộ Công Thương mới đây, dù Phó Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Công Thương khẩn trương có văn bản để chỉ đạo EVN đàm phán với các chủ đầu tư mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới. Sau khi đàm phán, thống nhất giá thì sẽ được thanh toán theo giá chính thức kể từ ngày phát lên lưới điện. Tuy nhiên cho đến nay vẫn chưa thể đàm phán do nhiều vướng mắc.

Đại diện nhiều chủ đầu tư cho biết, hiện nay doanh nghiệp đang gặp nhiều vướng mắc trong các vấn đề liên quan đất đai, gia hạn chủ trương đầu tư… tại các địa phương, đặc biệt tại tỉnh Gia Lai. Điều này khiến cho nhiều dự án chưa thể hoàn thiện hồ sơ gửi đàm phán giá điện.

Liên quan đến những vướng mắc này, văn bản kiến nghị của EVN gửi Bộ Công Thương cũng nêu rõ, để áp dụng theo cơ chế dự án điện chuyển tiếp, chủ đầu tư cần phải tuyệt đối tuân thủ quy định pháp luật về đầu tư, xây dựng, khả năng hấp thụ công suất của hệ thống điện và giải tỏa công suất... Đây là những quy định thuộc trách nhiệm chủ đầu tư, EVN không có thẩm quyền kiểm tra xác nhận, nên các bên gặp khó khăn để thực hiện đàm phán.

Tính đến 19h00 ngày 30/5/2023, đã có 6/85 dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp gửi hồ sơ công nhận vận hành thương mại; trong đó có 5 dự án/phần dự án với tổng công suất 304,72 MW đã hoàn thành thủ tục công nhận vận hành thương mại.

Ngoài ra, có 59/85 dự án với tổng công suất 3.389,811 MW đã gửi hồ sơ cho Công ty Mua bán điện (EPTC) để đàm phán giá điện, hợp đồng mua bán điện; trong đó có 48 dự án với tổng công suất 2.691,611 MW đã đề nghị giá tạm bằng 50% giá trần của khung giá (theo Quyết định số 21/QĐ-BCT ngày 07/01/2023 của Bộ Công Thương).

EVN và chủ đầu tư đã hoàn thành đàm phán giá và ký tắt hợp đồng mua bán điện (PPA) với 40/48 dự án. Tập đoàn cũng đã có văn bản trình Bộ Công Thương xem xét, thông qua đối với 40/48 chủ đầu tư dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp đề xuất giá tạm. 19 dự án đã được cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền nghiệm thu công trình/một phần công trình; 26 dự án đã được cấp giấy phép hoạt động điện lực toàn nhà máy/một phần nhà máy; 20 dự án đã có quyết định gia hạn chủ trương đầu tư.

Chờ giải pháp

Ông Trần Đình Nhân, Tổng giám đốc EVN, cho hay EVN và EPTC sẽ hỗ trợ tối đa cho các chủ đầu tư nhằm hoàn thiện hồ sơ dự án đảm bảo theo đúng quy định; đồng thời sẵn sàng làm việc cả ngày nghỉ, ngày lễ để đẩy nhanh tiến độ đàm phán nhằm đưa các dự án vào vận hành sớm nhất, đảm bảo lợi ích cho cả chủ đầu tư lẫn EVN.

Đại diện EVN cũng cho biết EVN và EPTC rất mong chủ đầu tư các dự án (kể cả các dự án chuyển tiếp đã được Bộ Công Thương phê duyệt giá tạm) cung cấp đầy đủ các hồ sơ phục vụ đàm phán, đặc biệt là các hồ sơ pháp lý và phối hợp với EPTC cũng như đơn vị vận hành hệ thống điện để thực hiện ngay công tác thí nghiệm và thử nghiệm của nhà máy điện.

Qua đó, khẩn trương tổ chức nghiệm thu, hoàn thành các thủ tục và gửi hồ sơ công nhận vận hành thương mại (COD) theo quy định của hợp đồng mua bán điện PPA đã ký kết, đảm bảo đúng quy định pháp luật.

Hệ thống điện mặt trời áp mái trên một khu nhà xưởng tại thành phố Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh. (Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)

Bộ Công Thương đã có văn bản 3184/BCT-ĐTĐL chỉ đạo và yêu cầu EVN khẩn trương đàm phán với chủ đầu tư các nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp với mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới điện khi đã hoàn thành công tác đầu tư xây dựng, hoàn tất hồ sơ pháp lý theo quy định. Sau khi đàm phán xong, thống nhất giá thì sẽ được thanh quyết toán theo giá chính thức kể từ ngày phát lên lưới điện.

Văn bản này cùng với việc EVN liên tục cập nhật tình hình thực hiện thủ tục các dự án năng lượng tái tạo cho thấy sự quyết liệt và có trách nhiệm của các đơn vị nhằm sớm đưa các dự án điện sạch lên lưới.

Nhóm các doanh nghiệp đã kiến nghị, Bộ Công Thương sớm xem xét sửa đổi, bổ sung Thông tư 15/2022/TT-BCT ngày 3/10/2022, Quyết định 21/QĐ-BCT ngày 7/01/2023 và ban hành các văn bản hướng dẫn theo quy định để các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp sớm có giá mua bán điện chính thức.

Theo ông Trần Đình Long, chuyên gia năng lượng, việc đàm phán thương thảo giá điện chuyển tiếp trong thời điểm cấp bách về nguồn cung là cần thiết và phải được tiến hành nhanh hơn; cần đảm bảo lợi ích các bên. Nhà đầu tư cũng bỏ lượng lớn tiền ra để làm, nếu chính sách không rõ ràng, minh bạch lúc này sẽ khó tạo niềm tin để tiếp tục thu hút đầu tư giai đoạn tới. Nhất là Quy hoạch điện VIII vừa được phê duyệt; trong đó khối lượng đầu tư về năng lượng tái tạo, truyền tải điện… là rất lớn.

EVN có văn bản gửi Bộ Công Thương kiến nghị Bộ sớm ban hành hướng dẫn phát triển điện mặt trời mái nhà không phát điện lên lưới. Phát triển điện mặt trời mái nhà với mục đích tự dùng cho nhu cầu sử dụng tại chỗ của khách hàng sử dụng điện là một trong những giải pháp cần thiết để tháo gỡ khó khăn trong việc cung ứng điện năm 2023 và các năm tiếp theo; đồng thời phù hợp với Quy hoạch điện VIII vừa được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt.

Ông Hoàng Tiến Dũng, Cục trưởng Cục Điện lực và Năng lượng tái tạo - Bộ Công Thương, cho biết Chính phủ cùng các bộ, ngành luôn chia sẻ và đồng hành cùng các nhà đầu tư để tháo gỡ vướng mắc, khó khăn.

Thời gian tới, Bộ Công Thương cũng khẩn trương triển khai các nhiệm vụ được giao như: hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển điện lực; trong đó có các việc sử dụng các nguồn điện năng lượng tái tạo, đặc biệt là hoàn thiện Luật Điện lực sửa đổi, xây dựng mới luật năng lượng tái tạo cũng như cơ chế mua bán điện trực tiếp để tạo đầy đủ cơ sở pháp lý về chính sách, quy hoạch, kế hoạch khi triển khai...

Hài hòa lợi ích các bên

Theo chia sẻ của ông Bùi Văn Thịnh, Chủ tịch Hiệp hội Điện gió và Mặt trời Bình Thuận, hiện nay có nhiều dự án đã gửi hồ sơ lên Công ty Mua bán điện (thuộc Tập đoàn Điện lực Việt Nam - EVN) sau khi đánh giá những dự án đã đủ điều kiện về mặt kỹ thuật, EVN huy động lên lưới, ghi nhận số liệu về điện năng phát lên lưới và có thể xin Chính phủ, Bộ Công Thương cho phép cơ chế để EVN có thể tạm ứng tiền điện với mức 50% giá trần mà Bộ Công Thương đưa ra.

Điều này sẽ giúp các bên đều được an toàn về mặt cơ chế, còn việc đàm phán cứ tiếp tục. Với mức 50% giá trần cũng đủ để các nhà đầu tư trang trải các chi phí vận hành, còn hơn là cứ để máy móc hàng trăm, hàng ngàn tỉ đồng phơi nắng phơi sương như thế mà chẳng có đồng nào rất lãng phí. Bởi các doanh nghiệp chưa thể bán điện đang gặp nhiều khó khăn khi nợ ngân hàng vẫn trả, chi phí lãi vay cao trong khi doanh thu bán điện lại 0 đồng.

Hơn nữa, máy móc từ 1-2 năm không vận hành sẽ ảnh hưởng đến tuổi thọ, hư hao tài sản, chi phí bảo trì cao khiến doanh nghiệp càng gặp nhiều khó khăn hơn.

Ông Bùi Văn Thịnh cho hay giá điện sạch chỉ cao hơn thủy điện, trong khi có những thời điểm EVN phải mua điện từ nhiệt điện than, điện chạy dầu có giá cao hơn. Do đó, về lâu dài cần đàm phán giá điện sao cho hài hòa được lợi ích các bên; trong đó các nhà đầu tư đảm bảo được tỉ suất lợi nhuận hợp lý.

Trong thời gian chờ đàm phán giá điện, các bộ ngành, đặc biệt là Bộ Công Thương, ban hành chính sách để làm cơ sở pháp lý thực hiện theo chỉ đạo của Chính phủ. Các chính sách này phải thực sự thể hiện tinh thần mạnh dạn gỡ khó. Tuy nhiên, việc đàm phán chỉ nên thực hiện với những dự án đầy đủ hồ sơ pháp lý, không vi phạm các vấn đề về pháp lý nói chung; trong đó có vấn đề về quản lý đất đai, xây dựng…

Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất cơ chế đặc thù cho 5.000 MW điện mặt trời áp mái. (Ảnh: Hồng Đạt/TTXVN)

Cũng theo chuyên gia năng lượng, Tiến sỹ Trần Văn Bình, tình trạng thiếu điện đang trở nên rõ ràng hơn trong những ngày nắng nóng gần đây, khi lưu lượng nước về các hồ thủy điện được EVN thông tin đã xuống rất thấp, cùng đó là thiếu các nguồn điện mới đưa vào. Do vậy, việc chậm đàm phán giá năng lượng tái tạo chuyển tiếp thời gian qua khiến áp lực thiếu điện càng tăng.

Theo như phản ánh của doanh nghiệp đầu tư dự án và ngành điện, khó khăn trong đàm phán ngoài việc tồn tại từ chính dự án thì còn do thiếu hướng dẫn cụ thể. Hiện nay, Bộ Công Thương đã chỉ đạo EVN khẩn trương thực hiện mua bán điện với các nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp. Giải pháp trong lúc này cần linh hoạt, tránh lãng phí nguồn lực từ doanh nghiệp, nguồn năng lượng từ các dự án đem lại, Tiến sỹ Trần Văn Bình cho hay.

“Tuy vậy, thời gian tới, tôi cho rằng cần sớm có giá mua bán điện chính thức của các dự án, tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp, tránh lãng phí nguồn lực," Tiến sỹ Trần Văn Bình đề xuất.

Sớm gỡ vướng

Có thể thấy, thời gian qua, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã báo cáo các vướng mắc trong đàm phán giá điện các dự án nhà máy điện gió, mặt trời chuyển tiếp gửi Bộ Công Thương; trong đó nêu vướng mắc về thời hạn hợp đồng; phương pháp xác định giá đàm phán (phương pháp xác định các thông số đầu vào và nguyên tắc xác định giá điện) dẫn đến việc chưa có cơ sở để hoàn thành công tác đàm phán giá điện. EVN cũng đã kiến nghị Bộ Công Thương sớm ban hành Phương pháp xác định giá đàm phán và hướng dẫn các vấn đề còn vướng mắc làm cơ sở để EVN và các chủ đầu tư thực hiện.

Bản thân Bộ Công Thương và EVN trong thời gian gần đây đã rất nỗ lực, tổ chức nhiều cuộc họp để gỡ vướng các chủ đầu tư dự án.

Ông Trần Minh Tiến, đại diện Chủ đầu tư 4 dự án điện gió tại Quảng Trị và Gia Lai nhận định, để tránh lãng phí nguồn lực xã hội, đồng thời sớm sử dụng nguồn năng lượng tái tạo từ các dự án điện gió, điện mặt trời đã hoàn thành xây dựng, đủ điều kiện phát điện, Bộ Công Thương mới đây đã có văn bản chỉ đạo và yêu cầu EVN khẩn trương đàm phán với chủ đầu tư các nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp với mức giá tạm thời và cho vận hành phát điện lên lưới điện khi đã hoàn thành công tác đầu tư xây dựng, hoàn tất hồ sơ pháp lý theo quy định. Sau khi đàm phán xong, thống nhất giá thì sẽ được thanh quyết toán theo giá chính thức kể từ ngày phát lên lưới điện.

Tuy vậy, ông Tiến kiến nghị, Bộ Công Thương sớm xem xét sửa đổi, bổ sung Thông tư 15/2022/TT-BCT ngày 03/10/2022 và Quyết định 21/QĐ-BCT ngày 07/1/2023 theo Thông báo 182 và ban hành các văn bản hướng dẫn theo quy định để các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp sớm có giá mua bán điện chính thức./.

Tác giả: Đức Dũng