Tin liên quan

Những TNXP treo mình trên vách đá Mã Pí Lèng - Ảnh: Tư liệu

Những tài liệu được “giải mật”

Ngoài những công văn mật về tiểu phỉ, về việc bảo vệ an ninh cho tuyến đường, kế hoạch khánh thành, đón tiếp...của Công an Hà Giang những năm tháng đó, chúng tôi đã lặng người khi nhìn thấy trên những trang tài liệu ố mờ, nét mực máy chữ vẫn in đậm những trang báo cáo vô cùng chân thật về cuộc sống của TNXP ngày đó.

“Tình hình đời sống”

Mặc: Hiện nay lao động trên công trường là rất nặng, một năm cung cấp chỉ may được một bộ, chưa hết năm đã rách, xin yêu cầu xét cung cấp bán cho thêm mỗi công nhân sản xuất bốn thước nữa (vải xanh hoặc nâu, chủ yếu là vải xanh) để anh chị em mặc mới đảm bảo sản xuất.

Động viên giải trí: Suốt từ tháng 10-1962 tới nay không có một tối xi-nê (chiếu phim-nv) hoặc văn công nào. Xin đề nghị nên đặc biệt quan tâm đến công trường mỗi tháng nên có một lượt xem phim.

Bây giờ hẳn nhiều bạn trẻ không hiểu nghĩa của từ ăn độn, không thể hiểu trong tiêu chuẩn “bảy lạng một ngày” ấy có bao nhiêu là gạo, bao nhiêu là sắn, ngô.

Đói ăn, thiếu mặc, đời sống tinh thần chỉ dám mong mỗi tháng nên có một lượt xem phim vì trong hơn một năm qua không có một đêm phim hoặc văn công nào. Cuộc sống như thế nhưng con đường vẫn phải mở. Khó mà nói hết những gì đã diễn ra trong suốt sáu năm đằng đẵng mở đường.

Nếu không mở đường nhân dân của bốn huyện cao nguyên đá sẽ mãi bị giam hãm trong những bức tường núi đá, nơi có thể thoát ra để nối với thế giới bên ngoài được gọi là “Cổng Trời”. Cái cổng trời đầu tiên phải mở là ở Quản Bạ. Những năm tháng đó cả vùng Quản Bạ - Đồng Văn - Yên Minh - Mèo Vạc là nơi phỉ hoành hành.

Để sống và để chết...

Những TNXP này phải treo mình trên cheo leo vách đá rồi dùng búa và xà beng mở một con đường rộng 0,4m vừa đủ để đặt bàn chân lên đó, có chỗ đặt chân rồi mới tính đến chuyện đục lỗ tra thuốc nổ đặt mìn phá đá. Bây giờ khi con đường qua Mã Pí Lèng đã thênh thang, thế nhưng khi đứng ở bao lơn nhìn xuống sông Nho Quế, nếu ngước lên vách đá Mã Pí Lèng ta vẫn còn thấy rợn ngợp, vậy mà hơn nửa thế kỷ trước những TNXP phải treo mình suốt 11 tháng trời ròng rã trên vách đá Mã Pí Lèng như thế.

Dù biết hi sinh là chuyện gang tấc nhưng ban chỉ huy công trường cũng tìm mọi cách để có thể đảm bảo an toàn cho anh em trong khả năng có thể. Hơn 2 tấn dây thừng được bao phủ như mạng nhện trên vách đá, dây này níu dây kia, nhỡ anh em có sa chân thì có nơi bám víu.

Ám ảnh nhất là nước uống. Mùa khô mỗi ngày mỗi người chỉ được cấp một ca nước tiêu chuẩn. Nhà thơ Xuân Diệu lên thăm công trường đã cảm khái bài thơ mà giờ đây những cựu TNXP vẫn nhắc: Rửa mặt xong nửa ca nước đổ dồn/ Chiều rửa chân tay đem ra giặt/Giữ lại hôm sau đổ lỗ choòng...

Hôm đó là ngày 4-3-1965, chừng một tuần nữa sẽ thông xe toàn tuyến, chuẩn bị khánh thành. Nhóm anh Đào Ngọc Phẩm (ở đại đội Thái Nguyên) đi kiểm tra lại đoạn vách 56-57 ở ngay Mã Pí Lèng. Gọi “vách 56-57” là tính theo chiều cao thẳng đứng của vách đá đoạn này lên đến 56m mà anh em đã đục. Đoạn vách này nguy hiểm nhất trên tuyến nhưng cả năm trời anh em trong đội cảm tử thi công an toàn. Vậy mà...

Con đường thông tuyến, những người nằm lại với con đường hầu hết đều chết ở bệnh xá Na Khê nên mảnh đất Yên Minh được chọn làm nghĩa trang cho những TNXP. Và sau 50 năm nghĩa trang TNXP này được đổi tên thành nghĩa trang liệt sĩ TNXP. Những ngày này gần 500 cựu TNXP đang về lại với con đường, thắp nén nhang cho đồng đội năm nào...