Đến với làng nghề hương Đông Khê, xã Hoằng Quỳ, huyện Hoằng Hóa (Thanh Hóa) những ngày này, từ đầu làng đã ngửi thấy mùi hương thơm ngát từ các loại thảo mộc dùng để làm nên các nén hương. Cùng với đó là hình ảnh những bó hương rực rỡ sắc màu được phơi phóng trên sân hay các đường làng vô cùng đẹp mắt.

Những người làm nghề hương làng Đông Khê kể rằng, nghề này do cụ Đoàn Nhân Cảnh học được ở vùng ngoại thành Đông Đô (nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội) đưa về dạy cho dân làng. Một số ý kiến khác lại nói, ông tổ nghề này là cụ Thượng thư Lưu Đình Chất khi đi sứ nhà Thanh, triều đại Minh Thế Tông đã về truyền lại cho dân làng.

Ông Đoàn Văn Mậu, một người làm hương cho biết, ông không rõ nghề này có từ năm nào, nhưng các cụ cao niên cho rằng nghề đã duy trì hơn 300 năm ở làng, thế hệ trước truyền cho thế hệ sau. Bản thân ông Mậu ngay từ khi lên 8, lên 10 cũng đã học từ ông bà, bố mẹ làm hương rồi bén nghề từ đó.

Theo ông Mậu, nghề làm hương vốn khó nhọc, phải phụ thuộc nhiều vào thời tiết, vì ngày nắng mới làm được, thậm chí ngay cả khi trời nắng, hương đang phơi mà bỗng gặp cơn mưa rào, không thu kịp thì mẻ hương đó phải bỏ đi.

Những nén hương thơm được làm ra từ bàn tay khéo léo của người thợ

Để cho ra một mẻ hương tốt phải chú ý đến khâu chọn nguyên liệu. Hương liệu trước đây phải là rễ cây trầm, nhưng bây giờ, rễ trầm ngày càng khan hiếm nên người ta thường thay thế bằng rễ cây trám, rồi trộn lẫn với các vị thuốc Bắc như nụ hồi, đinh hương, cam thảo... tạo mùi thơm rất dễ chịu. Hương trầm là loại hương được ưa chuộng nhất không chỉ bởi mùi thơm, mà còn bởi hương cháy đều khi đốt lên, tàn hương uốn vòng lại trên bát hương, báo hiệu những điềm tốt lành.

Những nén hương sau khi trải qua các công đoạn tẩm ướp được đem đi phơi khô

Thời nay, mặc dù đã có máy móc thay thế nhưng nhiều công đoạn, các hộ gia đình làng hương làng Đông Khê vẫn làm bằng thủ công từ công đoạn pha chế màu nhuộm cho đến xe hương. Vì vậy mà cây hương nhìn tròn trịa, dẻo và không bị bể.

Hương được xe xong sẽ được đem phơi trên những chiếc phên, nắng gió sẽ làm hương khô, màu sắc đẹp mà giữ nguyên mùi thơm. Đến khi thắp, hương sẽ cháy đến hết và tàn hương thì uốn cong rất đẹp. Hương của làng Đông Khê, xã Hoằng Quỳ không chỉ có mặt trong tỉnh mà còn vươn ra thị trường các tỉnh khác.

Những bó hương thành phẩm có màu sắc đẹp mắt

Các loại hương ở làng Đông Khê chủ yếu là: hương trăm, hương sào và hương thẻ. Nghề làm hương vất vả, thu nhập chỉ khá khẩm hơn vào dịp Tết. Hiện nay nghề làm hương ở làng Đông Khê đang dần mai một, không còn mấy người trẻ mặn mà với nghề hương này, chủ yếu những người có tuổi, phụ nữ còn lại ở chốn quê gắn bó với nghề.

Lương Diễn