Thông tin từ TS. Phan Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cho biết, Bảo tàng Lịch sử Quốc gia vừa phối hợp với trung tâm và Sở Văn hóa và Thể thao TP Đà Nẵng tổ chức công bố các kết quả khai quật khảo cổ học tại di tích Hải Vân Quan.

Theo đó, sau hơn 4 tháng nghiên cứu và khai quật khảo cổ trên diện tích gần 900m2, các nhà khảo cổ làm xuất lộ hoàn toàn các dấu tích nền móng kiến trúc còn lại của di tích Hải Vân Quan thời Nguyễn như: Bậc cấp, lối đi của 2 cổng, hệ thống tường thành, pháo nhãn cùng dấu vết nền móng kiến trúc nhà Trú Sở và Vũ Khố.

Quá trình khai quật cũng làm xuất lộ dấu tích của cổng "Thiên hạ đệ nhất hùng quan" ở độ sâu 1,4m. Qua đó, xác định được chân móng của cổng cũng được bó đá Thanh hình khối hộp chữ nhật giống với cổng Hải Vân Quan. Kích thước cổng rộng toàn bộ 7,9m, cao 6,52m, dày 4,79m; vòm cổng rộng 3,47m, cao 4,55m.

Di tích Hải Vân Quan (Ảnh: Di tích Huế)

Nền cổng lát đá sa thạch, mép ngoài bó vỉa bằng hàng gạch vồ dựng nghiêng, tiếp đến là lớp đá dăm nhỏ đầm chắc với vôi hàu. Trước cổng có khoảng sân rộng 7,9m, dài 7,1m được đầm chặt bằng đất cát và đá núi loại nhỏ, mặt sân nề bằng vữa hàu truyền thống (dày 0,2m). Nền sân này đã trải qua nhiều giai đoạn cải tạo, bồi đắp.

Phát hiện lối đi rộng 4,8m, chạy men theo hướng đông bắc lên sườn núi phía tây của ngọn Hải Vân Sơn. Đây là lối đi của đường thiên lý từ Kinh đô Huế vào cổng "Thiên hạ đệ nhất hùng quan".

Trong quá trình khảo sát, lối này rộng từ 2,6m đến 2,8m, men theo sườn núi. Tại đây còn có dấu vết của một trạm gác với bó móng được xếp bằng đá núi.

Những dấu tích về hệ thống tường thành khép kín, bao bọc di tích với chiều rộng hơn 1m, được xếp đá ngay ngắn khiến nhiều người lầm tưởng nó còn nguyên vẹn. Thực tế, kết quả khảo cổ đã tìm thấy nhiều dấu vết nền móng tường thành cũ, cho thấy quy mô của tường thành xây dựng thời Nguyễn có phạm vi phân bố rộng hơn hệ thống tường thành hiện nay.

Tường thành được xây theo kết cấu "thượng thu hạ thách", chân móng rộng 2,2m, thân tường rộng 1,9m, cao 2,3m - 2,4m được xếp bằng đá núi, khít mạch.

Kết quả khảo cổ đã làm sáng rõ quá trình hình thành và biến đổi của di tích (Ảnh: Di tích Huế)

Hoạt động khai quật cũng đã phát lộ nhiều dấu tích kiến trúc được xây dựng trong giai đoạn từ 1946 đến 1975, khi quân đội Pháp và Mỹ đồn trú tại đây.

Trong khoảng thời gian quân đội Pháp, Mỹ và chính quyền Sài Gòn đồn trú tại di tích Hải Vân Quan  (từ 1946 đến 1975) đã xây dựng mới tại đây hệ thống nhà ở, đồn bốt, lô cốt, công sự, ụ súng... làm thay đổi hoàn toàn bố cục mặt bằng nguyên gốc của di tích. Trong đó rõ nhất là tại cổng Hải Vân Quan và "Thiên hạ đệ nhất hùng quan" đã bị xây mới thêm phần kiến trúc trần bê tông phía trên để mở rộng tầm kiểm soát.

Ngoài ra, có 5 chiếc lô cốt được quân Mỹ xây dựng tại các vị trí xung yếu để bảo vệ cứ điểm này. Do vậy, dấu vết về di tích Hải Vân Quan hiện hữu trên mặt đất ngày nay, ngoài 2 cổng Hải Vân Quan và "Thiên hạ đệ nhất hùng quan" còn lại từ thời Nguyễn (năm 1826), thì chủ yếu là những dấu tích xây dựng mới hoặc được cải tạo trong giai đoạn 1946 - 1975.

Trước đó, như ANTT đã đưa tin, Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch đã có quyết định cho phép khai quật khảo cổ di tích Lịch sử Quốc gia Hải Vân Quan, nơi được mệnh danh là "Thiên hạ đệ nhất hùng quan”.

Hoạt động khai quật dưới sự phối hợp của Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế và Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Trong khoảng thời gian từ nay đến ngày 3/9, các chuyên gia sẽ tiến hành khai quật trên diện tích 600m2.

Với các phát hiện quan trọng từ quá trình khảo cổ, các cơ quan chức năng tiếp tục bàn phương án trùng tu, phục hồi cấp thiết và phát huy giá trị di tích Hải Vân Quan để xứng danh "Thiên hạ đệ nhất hùng quan".

Đình Tuấn