Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng dí dỏm: “Các trường học, cơ quan tôi từng làm việc chẳng khác gì cái làng. Có chuyện gì to nhỏ là cả làng đều biết. Giới mỹ thuật chúng tôi cũng là cái làng, hay ghen tị tranh cãi ai được huân chương, ai được giải thưởng. Một nét tính cách nông dân khác là trong cuộc họp thì im như thóc nhưng ra ngoài thì bàn tán xôn xao. Tính cách của người nông dân bền vững trong tất cả những người dân Việt Nam cho đến tận bây giờ”.

Đó chính là lý do ông Phan Cẩm Thượng bắt tay vào tìm tòi, nghiên cứu đến gốc rễ những tập tục của người nông dân Việt Nam.

“Tôi tập trung đời sống sinh hoạt của người nông dân, đặc biệt là bữa ăn. Có thời kỳ nông dân Việt Nam phải ăn giữa đêm để đi cày. Vì 16 gia đình chung 1 con trâu, mỗi nhà chỉ được cày trong vòng 1 ngày nên phải tranh thủ cày từ nửa đêm.

Còn người Tây Nguyên chỉ ăn một bữa chiều, khoảng 4,5 giờ chiều. Ăn sớm quá tối đói, ăn muộn quá thì ban ngày đói nên họ chọn thời điểm đó. Người nông dân Việt Nam quanh năm chỉ trông vào 2 bữa cỗ là cỗ giỗ cha và cỗ ngày Tết vì cỗ mới có thịt và đến nay tập tục này vẫn còn dù thịt không thiếu”, họa sĩ Phan Cẩm Thượng cho biết.

Ảnh minh họa

Theo nhà nghiên cứu này, người Việt Nam ngày xưa có thói quen nói chuyện tiếu lâm. 2/3 thời gian ở cơ quan là để nói chuyện tiếu lâm. Ngoài ra ở một số làng còn có tập tục tắm nude. Hai bên giếng khơi, một bên dành cho nam, một bên dành cho nữ. Người ta nhận ra rằng ở nơi nào tắm nude nhiều thì ở nơi đó ít xảy ra sàm sỡ phụ nữ.

Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng khẳng định: “Tôi không coi hệ tư tưởng Nho Phật – Giáo quan trọng đến mức chi phối toàn bộ đời sống người Việt Nam. Người nông dân ta biết về Nho – Phật – Giáo rất lờ mờ. Với họ đạo Nho chỉ là quan vợ chồng anh em hàng xóm, không vượt qua tam cương ngũ thường, Phật là một vị thần có nhiều tay nhiều mắt để cứu vớt chúng sinh”.

Ông cũng cho biết, đẻ con trai cũng là một tập tục của người nông dân Việt Nam. “Một số làng ở Bắc Ninh, nếu vợ chỉ đẻ con gái thì chồng có thể năm thê bảy thiếp đến khi có được con trai thì thôi. Nhưng nếu đã có con trai mà anh léng phéng thì bị nên án kể cả vợ chết. Tập tục đó sâu sắc vô cùng cho đến nay vẫn y như vậy không có gì thay đổi cả. Mặc dù đi ngược với sự phát triển của xã hội hiện đại, vi phạm Luật hôn nhân và gia đình nhưng nó sừng sững tồn tại bấy lâu nay”, ông Thượng chia sẻ.

Ông Phan Cẩm Thượng kể về ngôi làng ông từng sống, ở đó có hai cái giếng. Một cái giếng để ăn thì không được phép tắm, chỉ múc bằng mo nang, múc rất khó, kéo mo nang lên thì chảy mất một nửa. Hai là cái giếng khơi để cả làng tắm chung. Quan trong làng cũng không được tắm ở cái giếng để ăn. Đó gọi là phép vua thua lệ làng.

Hay ở làng Ném Thượng, tương truyền ông Thành Hoàng làng thích gái đẹp và ăn thịt sống. Do đó làng này có tục chém lợn và điểm ngực. Ngày lễ, làng mời ca nương về múa hát xong úp đèn điểm ngực. Năm nào Thánh không được điểm ngực thì cả làng làm ăn thất bát.

Từ đó, nhà nghiên cứu này kết luận, rất nhiều tập tục của người nông dân Việt Nam mang tính phồn thực nằm ngoài quy chuẩn Nho – Phật - Giáo.

Mạnh Long