Nghề hái ra tiền của phụ nữ miền sơn cước

Thổ cẩm là một trong những sản phẩm đặc sắc trong văn hóa của người Thái. Tại Thanh Hóa, người Thái sinh sống chủ yếu ở huyện miền núi phía Tây như Quan Sơn, Quan Hóa, Bá Thước, Như Xuân, Thường Xuân, Mường Lát…

Trước sự xâm lăng của cuộc sống hiện đại, các phong tục, văn hóa đang dần phai nhạt và mai một. Nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Thái cũng chỉ còn được lưu giữ ở một vài nơi ít ỏi.

Người phụ nữ tranh thủ lúc rảnh rỗi để ngồi dệt vải

Bản Chai, xã Mường Chanh, huyện Mường Lát (Thanh Hóa) là địa bàn cư trú của người Thái đen. Có dịp đến đây, không khó để chúng ta bắt gặp hình ảnh những người phụ nữ đang cặm cụi bên khung cửi dệt vải.

Họ không chỉ dệt thổ cẩm để phục vụ cho gia đình, mà các sản phẩm thủ công này sẽ trở thành hàng hóa được bán sang Lào. Nghề dệt thổ cẩm ở đây không chỉ đơn thuần là một tập quán văn hóa nữa mà giờ đây còn là một cái “cần câu cơm”, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho những người phụ nữ nghèo miền sơn cước này.

Chị Hà Thị Ngợi (26 tuổi, bản Chai, xã Mường Chanh) cho biết, cả bản của chị hầu như người phụ nữ nào cũng biết dệt thổ cẩm. Từ nhỏ, nhìn thấy các bà, các mẹ làm việc, chị tự học được cách dệt vải, thêu thùa, may má. Từ đó đến nay, cứ khi nào không phải đi nương rẫy, chị lại ngồi vào khung cửi làm luôn chân, luôn tay làm việc. Với chị, nó không chỉ là công việc, mà còn là niềm say mê.

Hoa văn hình họa con bướm trên tấm thổ cẩm

Đôi chân chị liên tục đạp lên xuống, còn đôi tay thì thoăn thoắt, khéo léo theo từng sợi chỉ, biến những sợi vải vô tri trở thành những tấm thổ cẩm đẹp mắt và có hồn.

“Mình chỉ tranh thủ dệt vào những lúc rảnh rỗi, ban đêm hoặc là giữa trưa, lúc ấy không lên nương rẫy thì mình ngồi dệt. Với mỗi chuyến dệt trên một khung cửi thế này, thì mình làm được 12 – 15 chiếc váy thổ cẩm, cứ khoảng 3 ngày mình dệt xong một cái.

Sau khi hoàn tất, mẹ mình sẽ đem sang Lào bán. Mỗi chiếc váy như vậy bán giá là 400.000 đồng, một chuyến như vậy được khoảng 6 - 7 triệu đồng”, chị Ngợi nói.

Công việc dệt vải này mặc dù không được chuyên nghiệp nhưng đã giúp nhiều phụ nữ trong bản có nguồn thu nhập đáng kể, giúp họ nuôi con và trang trải gia đình trong điều kiện cuộc sống còn nhiều khó khăn như ở miền biên giới xa xôi này.

Linh hồn của người Thái

Bà cụ Vi Thị Lèo (80 tuổi) chia sẻ, trước kia, trong quan niệm truyền thống của người Thái: “Gái biết dệt vải, trai biết đan chài”. Từ khi mới chỉ là những cô bé mới lớn 8 – 9 tuổi, các bà, các mẹ đã dạy cho con gái học cách nhuộm vải, se tơ, thêu thùa, dệt thổ cẩm... và đó cũng là một trong những tiêu chuẩn quan trọng để đánh giá sự khéo léo, chăm chỉ của người con gái.

Từ những bàn tay khéo léo ấy đã làm ra mọi vật dụng trong gia đình như váy, khăn của các thành viên, chăn, màn, gối, đệm… đều được may bằng vải thổ cẩm.

Công việc dệt vải giúp phụ nữ có nguồn thu nhập trang trải cuộc sống gia đình

“Công việc này có nhiều công đoạn phức tạp, phải những ai khéo léo, cần mẫn và kiên trì thì mới làm được. Thời các bà, người con gái nào không biết dệt vải, thêu thùa là bị chê cười, khó lấy chồng. Nhưng thanh niên thời nay thì khác rồi, họ chỉ thích mặc quần áo của người Kinh thôi, không mấy ai còn thích mặc váy người Thái nữa”, bà cụ nói.

Váy họa tiết ông mặt trời của người Thái trắng được thêu thủ công bằng tay (Ảnh: Internet)

Dù những phụ nữ trẻ thích mặc trang phục hiện đại hơn bởi tính thông dụng của nó, tuy nhiên, những trang phục thổ cẩm truyền thống vẫn được coi như linh hồn của văn hóa dân tộc mình. Trong mọi dịp đặc biệt quan trọng của người Thái, những món đồ thổ cẩm truyền thống này lại được dịp xuất hiện. Nó được dùng làm của hồi môn cho các cô gái đi lấy chồng, là quà mừng cô dâu mới, hay để tiễn đưa một người đã khuất…

Trang phục thổ cẩm của người Thái đen, được diện trong những dịp lễ quan trọng của dân tộc (Ảnh: Internet)

Sản phẩm thổ cẩm của người Thái đen có sự khác biệt với người Thái trắng. Người Thái đen thường dệt trơn hoặc dệt hoa văn, còn với người Thái trăng, sau khi dệt trơn còn có công đoạn thêu hoa văn.

Hoa văn của người Thái đen thường đơn giản và màu sắc nhã nhặn, là hình thù của động vật, thực vật như con bướm, bông hoa… Còn người Thái trắng ưa những màu sắc rực rỡ như xanh, đỏ, tím, vàng và thêu tay các hình họa phức tạp hơn như ông mặt trời, con rồng, con hươu...

Những sản phẩm đó không chỉ là một bức tranh sống động phản ánh đời sống sinh hoạt của đồng bào, mà còn mang cả linh hồn văn hóa truyền thống của người Thái, được làm nên từ sự sáng tạo và khéo léo của những người phụ nữ.

Cận cảnh người phụ nữ Thái dệt vải thổ cẩm