Dưới triều nhà Nguyễn, theo sử sách có 2 vị vua lên ngôi đúng ngày mùng 1 Tết Nguyên đán. Đó là vua Minh Mạng và vua Thành Thái.

Vua Minh Mạng là vị vua thứ 2 của triều Nguyễn, tên thật là Nguyễn Phúc Đảm, con trai thứ tư của Nguyễn Thế Tổ (tức vua Gia Long).

Ngày 19 tháng Chạp năm Kỷ Mão (1819), Nguyễn Thế Tổ qua đời, hưởng thọ 59 tuổi. Đến sáng ngày mùng 1 Tết Nguyên Đán, tháng giêng năm Canh Thìn (14/2/1820), Hoàng tử Đảm chính thức làm lễ đăng quang lên ngôi hoàng đế, đặt niên hiệu là Minh Mạng.

Theo sách Quốc sử di biên có đoạn viết: “Mùa xuân, tháng giêng, mồng 1, hoàng thái tử lên ngôi ở điện Thái Hòa, đổi niên hiệu, đại xá”.

Trong thời gian trị vì, vua Minh Mạng đã đề xuất hàng loạt cải cách từ nội trị đến ngoại giao, góp công xây dựng đất nước hùng cường, lớn mạnh nhất khu vực.

Vốn là người tinh thông nho học và sùng đạo Khổng Mạnh, vua Minh Mạng rất quan tâm việc học tập và củng cố thi cử. Năm 1822, ông mở lại các kỳ thi Hội, Đình ở kinh đô để tuyển chọn nhân tài.

Vua Thành Thái là vị hoàng đế thứ 10 của vương triều Nguyễn, ông tên thật là Nguyễn Phúc Bửu Lân, con thứ 7 của vua Nguyễn Cung Tông (thường được gọi là vua Dục Đức).

Ngày 27 tháng 12 năm Mậu Tý (1888), vua Nguyễn Cảnh Tông (tức Đồng Khánh) mất vì bệnh, thọ 25 tuổi. Sự kiện này khiến triều đình bối rối vì đã kề cận ngày Tết, hội đồng Cơ mật viện của triều đình Huế không biết chọn ai.

Sau đó, Bửu Lân được chọn lên ngai vàng ngày mùng 1 tháng giêng năm Kỷ Sửu (1889), lấy niên hiệu là Thành Thái.

Theo sách Chín đời chúa, mười ba đời vua triều Nguyễn, Thành Thái là vị vua ham học hỏi. Tuy lên ngôi lúc mới 10 tuổi, vua Thành Thái đã bộc lộ tố chất yêu nước, có quan điểm chống Pháp, không ưa quan lại xu nịnh.

Những hành động của vị vua trẻ tuổi bị quan lại của Pháp để ý, theo dõi. Chúng tìm mọi cách loại bỏ vua khỏi ngai vàng.

Ngày 29/7/1907, vua Thành Thái không phê chuẩn việc bổ nhiệm một số quan lại đã được Khâm sứ Pháp và Hội đồng Thượng thư thỏa thuận. Chúng tuyên bố truất quyền và quản thúc Thành Thái trong đại nội.

Ngày 3/9/1907, triều thần theo lệnh của Pháp vào điện Càn Thành dâng vua dự thảo chiếu thoái vị, với lý do sức khoẻ không bảo đảm. Ngày 12/9/1907, ông bị đưa đi quản thúc ở Cap Saint Jacques (Vũng Tàu ngày nay).

Đến nǎm 1916, ông bị đày ra đảo cùng con trai. Phải đến đầu tháng 5/1945, nhờ sự vận động của con gái và con rể của ông (vợ chồng luật sư Vương Quang Nhường), cựu hoàng Thành Thái mới được về sống ở Vũng Tàu.

Vua Thành Thái mất ngày 24/3/1954, thọ 75 tuổi và được an táng tại xã An Cựu, huyện Hương Thuỷ, tỉnh Thừa Thiên bấy giờ.

Kỳ Anh